Madurodam

"De kroketten in het restaurant / zijn aan de kleine kant" (C.B. Vaandrager, 1969)



Inhoud

Het wapen van Madurodam, ontleend aan het familie­wapen van Maduro.














Laatste aanpassing: 7 juli 2023


Geschiedenis en verbouwingen

Madurodam is een van de attracties waar je in je leven drie keer naartoe gaat: als kind, als ouder en als grootouder. In mijn geval klopt dat niet helemaal: ik ben er vaker geweest. Wie kent het stadje niet, gebouwd tussen Den Haag en Scheveningen? Nederland is hier nagebouwd op miniatuurschaal (1:25). Eigenlijk is het geen stad maar een land, met een geschiedenis die eeuwen teruggaat. Het idee is gebaseerd op de Bekonscot Model Village and Railway bij London.

Madurodam is in 1952 geopend. De opbrengsten gaan naar goede doelen. Oorspronkelijk was dat het Nederlands Studenten Sanatorium in Laren. Initiatiefneemster was mevrouw B. Boon-Van der Starp. De belangrijkste financier was de familie Maduro, die een monument wilde oprichten voor hun in de oorlog omgekomen zoon. De gemeente Den Haag stelde de grond beschikbaar. Verder werkten veel bedrijven en instanties mee, bijvoorbeeld door objecten te laten bouwen of te financieren. Het spoorwegnet werd door NS gebouwd en in bruikleen gegeven.

Treinen en trams
Het spoorwegnet is uitgedacht door ingenieur J.A. Bonthuis van de NS, in samenwerking met S.J. Bouma, de architect van Madurodam. Bouma was directeur van het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen. Een andere medewerker was ingenieur H.F. Enter. Die was verantwoordelijk voor de bouw van de modellen. De derde uitvoerende man was H. van Wijk. Die moest zorgen voor de beveiliging en de seinen. Enter en Van Wijk werkten allebei op de afdeling Propaganda van NS. Het project stond onder leiding van ir. J.W. Klaren, chef van de afdeling Research van de dienst Weg & Werken. Zij waren ook betrokken bij de opening in 1952.

Op een uitgebreid net rijden de treinen sinds 1952 hun rondjes. Ook was er een tramlijn (inmiddels grotendeels verdwenen). Net als in het echt verdwijnen er soms treinen, om plaats te maken voor modernere locs en treinstellen. Ook andere objecten verdwijnen weleens, de laatste jaren vaak om plaats te maken voor interactieve doe-dingen. De verpretparkisering heeft ook hier toegeslagen.

Uitbreiding in 1996
Op 1 oktober 1995 werd Madurodam gesloten voor een grote verbouwing. Hierbij werd het park zoveel mogelijk opgerekt. Plannen om hiervoor een deel van het naastliggende bos te kappen zijn als gevolg van felle protesten niet doorgegaan. Ook een dreigende verhuizing naar een andere locatie werd voorkomen. Het oude restaurant en het terras verdwenen. Hier verscheen een grote waterpartij. Ook zijn er twee forse voetgangersbruggen aangelegd: de Erasmusbrug en de Van Brienenoordbrug.

Voor de treinen kwam er een viersporige hefbrug, naar het voorbeeld bij Dordrecht. Ook de treinen­kelder onder het terras verdween. Deze ligt nu onder het nieuwe restaurant en is tevens een stuk groter dan de oude kelder. De tramlijn was veel langer geworden: bij het Vredespaleis, waar vroeger een keerlus lag, boog de tramlijn af naar de voorkant van het park. De keerlus lag nu bij de haven (zie het lijnennet uit 1996).

Meer doe-dingen
Vanaf november 2011 vond opnieuw een forse verbouwing plaats. Er was meer ruimte nodig voor 'doe-dingen', volgens directeur Joris van Dijk. Kinderen moeten hier namelijk een 'beetje kunnen uitrazen'. Zodoende verdwenen veel objecten, zoals diergaarde Blijdorp. Nieuw in dat jaar was de hogesnelheidslijn; de aanleg hiervan ging ten koste van de tramlijn.

Foto's en informatie gezocht
Ik hou me aanbevolen voor oude foto's van het rollend materieel. Ook informatie is welkom, speciaal over de techniek zoals de treindienstleiding en de beveiliging. contact@nicospilt.com



De legende van Madurodam

Iedere stad, hoe oud of nieuw ook, heeft zijn eigen ontstaansgeschiedenis. Dat geldt dus ook voor Madurodam, dat gebouwd is volgens de normen en richtlijnen van een typisch Nederlandse stad. Daarover bestaat de volgende legende.

De graaf van Laagland
Omstreeks het jaar 1000 na Christus liet een jong en ondernemend edelman, de graaf van Laagland, zijn oog vallen op een laad- en losplaats bij de 'voorde' in de rivier Maduro bij 's-Gravenhage. Een voorde is een doorwaadbare plaats aan de monding van een rivier; een ideale plek om te gaan wonen. Vanuit die plaatsen ontstond dan ook een levendige handel met steden en landen overzee. Handelslieden werden in die tijd trouwens heel rijk. De graaf van Laagland - die zijn naam trouwens te danken heeft aan het feit dat hij een Haagse graaf was uit de 'Lage Landen', zoals de Nederlanden vroeger genoemd werden - bouwde aan de monding van die rivier een eenvoudig huis en begon er tol te heffen. Dat hield in dat mensen geld aan de graaf moesten betalen, die hen in ruil daarvoor bescherming verleende tegen vijandelijke overvallen. Met het geld dat hij zo verdiende, liet de graaf een imposant kasteel bouwen, dat heel sterk lijkt op het huidige Muiderslot te Muiden.

Een nieuwe stad: Madurodam
Voor schippers en handelaren begon een periode van rust en veiligheid. Kooplui en handwerkslieden gingen dichtbij het kasteel wonen en al vlug groeide er een stadje dat de naam Madurodam kreeg, genoemd naar de dam in de rivier Maduro. Door de goede en veilige ligging kwam Madurodam tot grote bloei. In 1355 kreeg de stad ook stadsrechten. Rondom de stad werd een muur gebouwd, straten werden aangelegd en er werden grachten gegraven. Het gezag lag nu bij het stadsbestuur onder leiding van de schout en de schepenen (die thans burgemeester en wethouder genoemd worden). Rond 1600 vond opnieuw een belangrijke uitbreiding plaats. Buiten de muren groeide een heel nieuw stadsgedeelte met grote gebouwen. Er werden enkele bedrijven, zoals een houtzaagmolen opgericht.

De 'Gouden Eeuw' in Madurodam
Madurodam groeide en bloeide. Daarom wordt die periode in de 16de eeuw in de geschiedenis van Nederland ook de 'Gouden Eeuw' genoemd. De buitenlandse handelaren hadden Madurodam inmiddels ook gevonden op de wereldkaart. Zij reisden er in groten getale naartoe. Er werd heel veel geld verdiend in die periode. De rijke handelslieden lieten met dat geld prachtige patriciërshuizen bouwen die we nu nog steeds kunnen bewonderen in de meeste grote Nederlandse steden. Maar in de 18de eeuw kwam de ommekeer. Er moesten nieuwe ideeën worden bedacht om de rijkdom uit de Gouden Eeuw te behouden. Deze nieuwe ideeën kwamen uit de landbouw, de veeteelt en de tuinbouw. Drassige stukken land werden ingepolderd, waardoor rijke bouw- en graaslanden ontstonden. In de 19de eeuw ontstond er een nieuwe bedrijfstak: de industrie. In de nabije omgeving verschenen steeds meer fabrieken en andere bedrijven. Daardoor werd Madurodam weer een belangrijke stad die steeds rijker werd.

Het huidige Madurodam
De laatste tientallen jaren heeft Madurodam zich sterk ontwikkeld. De nieuwe zeehaven geeft toegang tot de grootste zeeschepen. Treinen, aangedreven door de modernste computertechnieken, rijden af en aan. En Madurodam Airport is een volwaardige luchthaven geworden. Madurodam is daarmee uitgegroeid tot een moderne stad die geheel gebouwd is volgens de planologische normen van de gemeenten in Nederland. Het is dan ook niet voor niets dat Madurodam met haar vele bezienswaardigheden miljoenen bezoekers trekt uit alle delen van de wereld.

De legende van Madurodam is in veel publicaties beschreven. Deze versie komt uit het album De kwakstralen uit ca. 2000.



Persoonlijke foto's


Madurodam, 1962. Mijn grootvader met boxcamera. De vrouw met het donkere hoedje is mijn grootmoeder. Dit zijn de ouders van mijn vader, die deze foto maakte. Door Madurodam reden toen nog mooie lange goederentreinen. In de achtergrond een loods van Van Gend & Loos. Foto W. Spilt.


Kleinzoon met systeemcamera, als model geproduceerd door een 3D-printer. Hiervoor heb ik mij in 2014 in Madurodam laten fotograferen. Uit die tijd stamt ook een snuisterij uit het winkeltje: een tulp die beweegt als er licht op valt.


In 1960 keek ik (tweede van links) met mijn zusje Carina (derde van links) naar de autosnelweg. Aan weerszijden van ons zitten twee nichtjes. De snelweg is een cadeau van drie oliemaatschappijen. Die dachten: de NS bewegende treinen, wij bewegende auto's.

Op 22 augustus 1996 zaten mijn dochters Karin en Charlotte (beiden met ballon) op dezelfde plek. De snelweg is aan de tijd aangepast, hoewel misschien niet helemaal: het zou echter zijn geweest als de auto's nu bumper aan bumper stilstonden.

Op 22 juli 2014 moesten we de foto vanuit een wat andere positie nemen. Dit keer met mijn drie dochters en kleindochter Noëli.


Treinen in actie


Madurodam, 1966. Een 1100 met een olietrein. Links een jaknikker waarmee olie wordt opgepompt. Foto W. Spilt.


Madurodam, 22 april 2013. Loc 1159 met een door Essent gesponsorde vuilnistrein. Oorspronkelijk waren deze wagens groen, met opschriften van de VAM.


Madurodam, 1966. Twee treinstellen mat.'46 hebben het havenstation achter zich gelaten. Foto W. Spilt.


Madurodam, 15 oktober 2014. Het treinstel mat.'46 was tijdelijk weer op de baan gezet. Even de koolborstels nakijken en de trein reed weer probleemloos zijn rondjes, aldus een medewerker die ik sprak.


De uitgangsbrug aan het eind van de wandelroute door het stadje. Inmiddels is deze fraaie brug helaas verdwenen. Foto uit bezoekersgids 1961.


Madurodam, 29 mei 1993. Loc 1655 met een intercity rijdt over de lange brug waar je onderdoor liep aan het eind van de wandelroute. Als kind bleef je dan staan tot er een trein boven je hoofd reed, terwijl je ouders ongeduldig stonden te wachten. Meer over de spoorbruggen in Madurodam.


Madurodam, 1958. Foto's door G.L.van Straaten.


Madurodam, 6 augustus 1962. Een vierwagenstel mat.'46, nog met rode biezen in plaats van gele snorren, nadert de Hef. Foto door de vader van Hans Janssen.


Madurodam, 29 mei 1993. Twee driedelige Koplopers hebben juist de hefbrug achter zich gelaten. Het gebouw met de groene torens is Hotel New York, het vroegere hoofdkantoor van de Holland-Amerika Lijn.


Madurodam, 29 mei 1993. Een plan V in het havengebied. Daarachter de 'Britannia' van Olau Line, een model dat in 2009 uit Madurodam werd weggetakeld.


Madurodam, 29 mei 1993. Een 1300 op de Begemann-brug.


Madurodam, 26 september 2015. Drie treinen in één foto, dat zal niet vaak lukken in Madurodam. We zien hier het sporenverloop ten westen van Utrecht. Ook deze bruggen stammen uit de eerste jaren van het park.


Madurodam, 29 mei 1993 en 30 juli 2021. Het Centraal Station van Madurodam is begin jaren tachtig gebouwd. Het is een kopie van station Groningen (bouwjaar 1893).


Madurodam, 29 mei 1993. Emplacement van het CS met onder andere een dubbeldekker. Let op de twee dwergseinen in de voorgrond. Deze konden alleen rood of groen licht tonen. Inmiddels zijn ze vervangen door hoge seinen.


Madurodam, 29 mei 1993. Hondekoppen vormden de ruggegraat van het lange-afstandsvervoer. In nieuwe spelling: Hondenkoppen vormden de ruggengraat van het langeafstandsvervoer.


Madurodam, 22 augustus 1996. Loc 1306 kan nog niet worden gemist in de intercity-dienst. Ze maakt een korte stop op station Eindhoven.


Madurodam, 22 augustus 1996. Net als kort daarvoor in het echt hebben de Regiorunners (IRM) hier hun intrede gedaan. In de achtergrond een Plan V op een kopspoortje, in afwachting van vertrek naar Enkhuizen.


Madurodam, 29 mei 1993. Loc 1206 met het meetrijtuig CTO.


Madurodam, 29 mei 1993. Loc 1651 met een dubbeldekkerstam.


Madurodam, 22 augustus 1996. Loc 1727 met een dubbeldekkerstam heeft net station Blaak verlaten.


Madurodam, 12 mei 2009. Loc 1727 met een dubbeldekkerstam nadert station Blaak. Rechts is een deel van de zuivelfabriek te zien waar ooit een treintje naartoe pendelde. Foto Robert Huls.


Madurodam, 22 augustus 1996. Een 1200 met containertrein passeert Valkenburg (Starpenheuvel). Het spoor links is het eindpunt van de strandlijn.


Madurodam, 1981. Een rode DE2 pendelt op de strandlijn. Foto Beno Doedens (†).


Vanaf station Valkenburg liep sinds 1969 een enkelsporig lijntje naar het strand. Tegenover het stationsgebouw staat het vroegere stationnetje Starpenheuvel. Het kopspoor was oorspronkelijk een losspoor. Op het lijntje reden dieseltreinen, zoals hier een Wadloper. In de achtergrond reden oude auto's een rally. Foto's uit de bezoekersgids 1993.


Madurodam, 2 mei 2001. Stoomtrams van de SHM: loc 7742 'Bello' en loc 21 'Ir. P.H. Bosboom'. Ze staan stil bij het strandstation, eindpunt van een lijntje dat begon bij Valkenburg. Later verhuisden de stoomtrams naar de Enkhuizerlijn. 'Bello' is rond 1995 gebouwd door de heer Plantinga. Een artikel hierover staat in het blad Spoorwegjournaal 96 uit 1996. 'Bello' kon alleen puffen en fluiten, niet rijden. De andere loc kon wel rijden, aangedreven door een elektromotor.


Madurodam, 1978. Een DE1 bij de haven, langs het perron waar later station Enkhuizen zou verschijnen. Foto Henry van der Hoven.


Madurodam, 29 mei 1993. Tussen de twee schepen zien we een treinstel Plan V langs het perron van Enkhuizen.

Hijsklus

Op de voorgrond de 'Molengat' van de veerdienst tussen Den Helder en Texel. In 2009 is dit model vervangen door de 'Dokter Wagemaker', het nieuwe vlaggeschip van rederij TESO. De 'Molengat' is daarna overgebracht naar het TESO-kantoor in Den Helder.

Om deze modellen te verwisselen werd een grote telescoopkraan van de firma Boekestijn gebruikt. Op 26 januari 2009 werden met deze kraan ook enkele andere grote en zware modelschepen verplaatst. Een daarvan was de 'Koningin Beatrix', een messing model van 6,5 meter lang en ruim 900 kilo zwaar. Dit schip zou in de werkplaats van Madurodam worden opgeknapt en later weer worden teruggeplaatst.

Een andere hijsklus was de 'Britannia' van Olau Line. Op de foto hierboven is een deel hiervan te zien. Dit model is in 2009 uit Madurodam verdwenen (op de zijkant stond toen Seagull Ferries, een rederij die nooit met dit schip heeft gevaren).

Bron: Transmobiel, onafhankelijk bedrijfs­wagenmagazine, april/mei/juni 2009


Madurodam, 26 september 2015. In Enkhuizen is de bovenleiding inmiddels weer verdwenen. De afspanmasten aan de kop van het perron staan er nog. Aan de kade ligt de 'Henri Dunant' van het Rode Kruis en langs het perron staat een stoomtram van de SHM. Het treinverkeer ligt echter net zo stil als het schip. Het model van de 'Henri Dunant' is uit 1961.


Madurodam, 22 april 2013. Een Thalys op de Moerdijkbrug in de hogesnelheidslijn.


Madurodam, 26 september 2015. Het Muiderslot. In de verte is een Thalys op weg naar de Schipholtunnel.


Madurodam, 26 september 2015. Een Thalys is zojuist uit Schiphol vertrokken. In de achtergrond een VIRM. Via het beeldscherm kun je 'meerijden' met de machinist van de Thalys, behalve als de zon op het scherm schijnt.


Madurodam, 20 juli 2016. Een stukje spoorlijn evenwijdig aan de autosnelweg. De lijn komt bij station Groningen uit een tunnel en verdwijnt even verderop bij Schiphol weer onder de grond. Er komen hier geen treinen voorbij. Vermoedelijk is dit lijntje ooit gedacht als verlengstuk van de HSL, maar maakt de Thalys nu kop onder station Groningen. In de achtergrond een van de zeer weinige treinen die deze dag dienstdeden: een 1200 met blauwe zelflossers. De andere trein was een 1700 met Intercityrijtuigen. Verder pendelde de Thalys. Er zit duidelijk nog steeds ernstig de klad in het spoorbedrijf van Madurodam.


Madurodam, 15 oktober 2014. Loc 1206 met een ballasttrein, op een opstelspoor in de treinenkelder.


Madurodam, 26 september 2015. Loc 1255, met reclame voor Vos Logistics, met een containertrein. Vos Logistics is een van de sponsors van Madurodam, vandaar dat deze loc hier nog steeds rijdt.


Madurodam, 20 september 2018. Loc 1637 met blauwe zelflossers.


Madurodam, 29 mei 1993. Een loc serie 1200 met onder andere een rijtje bollenwagens.


Madurodam, 15 oktober 2014. Loc 1306 met historische goederenwagens, onder andere laadkisten. De wagens waren van stal gehaald vanwege het jubileumjaar (zie ook de foto's verderop).


Madurodam, 8 mei 2018. Loc 1159 met intercityrijtuigen passeert de 'Dokter Wagemaker' van de TESO (Texels Eigen Stoomboot Onderneming). Af en toe breng ik even een bezoek om het rollend materieel te inspecteren. Dat viel deze dag niet tegen, althans als je het niet erg vindt dat er bijna alleen nog maar oud materieel rondrijdt. Behalve de trein op deze foto zag ik loc 1202 (geel/grijs) met containers, loc 1206 (geel/grijs) met blauwe zelflossers, loc 1255 (zwart, Vos Logistics) met een gemengde goederentrein, loc 1637 (rood, NS Cargo) met blauwe zelflossers, een vierdelige VIRM (zonder nummer), en een Thalys op de HSL. De tram van RandstadRail stond stil en de oude tram in het historische stadje was nergens te bekennen.


Elektrische trams


Madurodam, 29 mei 1993. Een gelede tram uit de serie 3000 van de HTM nadert het Centraal Station. Er liep een lange tramlijn door Madurodam. Tegenwoordig is er alleen nog een rondlopend lijntje met materieel van RandstadRail en een kort lijntje door een middeleeuws stadje.


Madurodam, 22 augustus 1996. Een Haagse tram in een Hollands landschap, met reclame voor de Postbank.


Madurodam, 20 juli 2016. Tot mijn verrassing vond er deze dag relatief veel tramverkeer plaats. In een historisch stadje reed een oude Haagse tram rondjes. Een jaar eerder lag hier de bovenleiding deels op straat en was er dus niets te zien. De tram draagt de letters MTM (Madurodamse Tramweg Maatschappij) en stamt uit de beginjaren van Madurodam.


Madurodam, 20 juli 2016. Tramstellen van RandstadRail draaien hun rondjes, daarbij station Blaak passerend. Voorheen stond deze maquette vlak bij de spoorbrug bij Dordrecht.


175 jaar spoorwegen (2014)

In 2014 bestonden de spoorwegen in Nederland 175 jaar. In dat kader vonden ook de 'Madurodam Spoorweken' plaats, waarin aandacht werd besteed aan de treinen die vroeger door Madurodam reden. Enige oude modellen stonden of reden over de baan, terwijl in een aantal vitrines andere objecten werden getoond. Ik was ook in de gelegenheid om een kijkje te nemen in de treinenkelder, waar treinen worden gebouwd en gerepareerd, en van waaruit de treinenloop in de gaten wordt gehouden.



Madurodam, 15 oktober 2014. Vitrine met modellen die vroeger in Madurodam waren te zien. Onder andere loc Bello met houten rijtuig. Het blauwe e-locje is een fantasiemodel (zie foto's verderop). Later kwamen er in Madurodam enkele bovenleidingloze lijnen. Hierop reed onder andere een Sik. Daarnaast een lichtsein uit de beginjaren, model lichtseinstelsel '46. Verder enkele van de vele goederenwagens die ooit dienstdeden. Veel treinen zijn gebouwd door leerlingen van de werkplaats Haarlem, maar er is ook het nodige door enthousiaste modelbouwers in huisvlijt gebouwd.


Madurodam, 15 oktober 2014. Loc 1145, een van de 1100'en die voor Madurodam zijn gebouwd. In de vitrine liggen ook allerlei onderdelen, zoals een motor. Dit is een type dat ook in tandartsboren wordt gebruikt. De treinstellen hebben één motor, de locomotieven twee. De assen worden via kettingen aangedreven, omdat die minder gevoelig zijn voor vervuiling dan tandwielen. De treinen rijden 5 km/uur, wat overeenkomt met 125 km/uur in het grootbedrijf. Jaarlijks leggen de treinen tienduizenden kilometers af.

Bovenleiding

De treinen rijden op gelijkstroom. De bovenleidingspanning is 28 à 32 volt, afhankelijk van de temperatuur. Bij warm weer is de olie tussen de tandwielen dunner. Om te voorkomen dat de treinen daardoor te snel rijden, verlaagt men dan de spanning; bij koud weer wordt de spanning iets verhoogd. De spanning op de bovenleiding is negatief, de spanning op de rails is nul. Dit zou het beste zijn om corrosie van de bovenleiding tegen te gaan.


Madurodam, 15 oktober 2014. Omdat de NS geen elektrische rangeerlocs had die als voorbeeld konden dienen, bouwde men in 1952 twee fantasielocjes. Mogelijk zijn ze geïnspireerd op de elektrische locs H51 en H52 ("strijkijzers") van de HTM. De twee blauwe modellen droegen de nummers 3001 (bovenste foto) en 3002. Door een andere overbrenging reden ze langzamer dan andere treinen. Ze zijn voorzien geweest van een soort automatische koppeling. Er zijn gedachten geweest om een rangeerheuvel te bouwen, maar die is er nooit gekomen. Op loc 3001 is te lezen dat deze in 1961 is gereviseerd. Loc 3002 heeft tot in de jaren 90 gependeld naar de zuivelfabriek. Het roodbruine locje op de bovenste foto was bedoeld om de bovenleiding en de spoorstaven schoon te maken, maar deze rijdende schuurmachine heeft nooit goed gefunctioneerd. Het schoonmaken gebeurt daarom nog steeds met de hand.


Madurodam, 15 oktober 2014. Bakken van een Sprinter (oorspronkelijke uitvoering) en Hondekop (in de fantasiebeschildering waarmee treinstel 766 in 1996 heeft rondgereden).


Madurodam, 15 oktober 2014. Treinstel mat.'46 (met extra frontsein), postrijtuig Pec, dieseltrein DE 1. Op de hoofdbaan kunnen alleen treinen met bovenleiding rijden. De treinstellen kunnen gekoppeld worden. In dat geval worden de stroomafnemers van het achterste treinstel uitgeschakeld en krijgt dat treinstel zijn stroom via de elektrisch geleidende koppelingen. Dit is nodig omdat er anders problemen ontstaan bij een rood sein: het achterste treinstel zou dan nog steeds stroom krijgen en blijven doorrijden. Later kwamen er ook bovenleidingloze trajecten. Hierop heeft het rode dieseltreinstel gereden.


Madurodam, 15 oktober 2014. In de treinenkelder annex werkplaats worden modellen bewaard die vroeger in Madurodam hebben gereden. Zoals deze motorpost van de PTT (mP 3009) en een Haagse PCC (vermoedelijk nummer 1024 uit 1953).


Madurodam, 15 oktober 2014. Het CTO-meetrijtuig heeft ook op schaal 1:25 rondgereden. Inmiddels heeft het zijn beste tijd gehad. Ik vermoed dat het rijtuig stamt uit de begintijd van Madurodam (gelet op het houten dak), en dat het later is gepimpt tot meetrijtuig.


Madurodam, 15 oktober 2014. Op de bovenste plank bakken van materieel '46, met rijkelijk veel 1e klas. Verder onder andere rijtuigen van de Deutsche Bundesbahn, die vroeger meereden in een D-trein. Die bestond verder uit diverse NS-rijtuigen. Veel treinen uit de begintijd zijn gebouwd door leerlingen van de NS-werkplaats Haarlem.


Madurodam, 15 oktober 2014. De hoofdbaan loopt dwars door de treinenkelder. Vandaar dat ik hier dit passerende treinstel mat.'46 (met extra frontsein) kon vastleggen.


Madurodam, 15 oktober 2014. VIRM en Thalys in de treinenloods.


De bovenbouw


Madurodam, 26 september 2015. Op sommige plaatsen is nog het oorspronkelijke spoor uit 1952 aanwezig. Dit bestaat uit houten dwarsliggers waarop bronzen spoorstaven zijn vastgeschroefd. Deze dwarsliggers zijn gecreosoteerd, zodat ze zeer lang meegaan (bij de stichting van Madurodam ging men ervan uit dat het park minstens 50 jaar zou bestaan). Het grootste deel van de baan is gebouwd door werkplaatsmedewerkers van NS. Voor het bouwen van wissels zijn ook modelbouwers ingeschakeld. Bij dubbelspoor liggen hier en daar extra lange dwarsliggers. De dwarsliggers zijn bevestigd op langsliggers, die op hun beurt op een betonnen vloer zijn vastgemaakt. De spoorwijdte in Madurodam was toen 56 mm. Tegenwoordig worden spoorstaven op donkerbruine kunststof dwarsliggers gebruikt, aan de onderkant verstevigd met aluminium profielen. De spoorstaven werden oorspronkelijk geleverd door de Nederlandse Kabel Fabriek (NKF) uit Delft. Sinds die zich terugtrok als sponsor worden de spoorstaven gekocht bij LGB, bekend van de treinen op schaal G (1:22,5). De spoorwijdte is iets minder geworden, zodat oude modellen niet zonder aanpassing in Madurodam kunnen rijden.


Madurodam, 26 september 2015. Omdat de bovenleiding erg bepalend is voor het beeld, heeft men geprobeerd die er zo echt mogelijk uit te laten zien. Alleen bij de enkelsporige portalen, met gebogen uiteinde, wijkt het uiterlijk af van de werkelijkheid. De constructie moet zo degelijk zijn, dat deze zich in weer en wind weet te handhaven. Bovendien is het een echt functionerende bovenleiding: de treinen krijgen hier hun stroom vandaan. De meeste portalen zijn van aluminium profiel. De afspanportalen zijn van ijzer, omdat dit beter bestand is tegen doorbuigen. De portalen rusten in buizen die in de betonnen ondervloer zijn meegegoten. De bovenleidingdraden worden net als in het echt afgespannen met gewichten of met veren. Dat is nodig omdat de lengte van de draden flink varieert met de temperatuur. De isolatoren zijn van porselein.


 

Madurodam, 15 oktober 2014. Een lichtsein. Het spoorbedrijf is zo werkelijkheidsgetrouw mogelijk opgezet, inclusief functionerend blokstelsel. Net als in het echt kunnen de seinen drie kleuren tonen. Bij het naderen van een geel sein kwamen de treinen vroeger in een sectie terecht met een lagere bovenleidingspanning, zodat ze langzamer gingen rijden. Tegenwoordig is dat niet meer het geval: de treinen hebben een vliegwiel aan boord, waardoor ze geleidelijk stoppen wanneer ze geen stroom meer krijgen, en geleidelijk optrekken als het sein weer groen wordt. De snelheid op afstand regelen, zoals bij een modelbaan thuis, kan niet. Ook de richting kan niet op afstand worden veranderd; dat kan alleen met een schakelaar op de trein zelf. In het begin stonden in Madurodam seinen volgens het lichtseinstelsel '46, met één lamphouder en drie lampjes. De miniatuurdwergseinen fotografeerde ik op 29 mei 1993; deze konden alleen rood of groen tonen. Inmiddels zijn ze vervangen door hoge seinen.


Madurodam, 16 maart 2007. Er wordt druk gebouwd aan de aanleg van een nieuwe spoorlijn: de HSL. Het bestaande spoor wordt daartoe afgebroken, op een nogal brute manier. Of moet dit een terreuraanslag op schaal 1:25 voorstellen? Foto Benjamin van Waart.


Spoorspat in Madurodam

Madurodam, 22 juli 2014. Loc 1159 passeert station Valkenburg met een handjevol wagens. We zagen verder nog twee 1200'en, een 1700 met een oude dubbeldekker, een Thalys. En nog een Koploper die stilstond bij het nieuwe station Utrecht. Door technische problemen konden die dag maar een paar treinen rijden. In een vriendelijk mailtje kreeg ik de onderstaande uitleg. Plus een vrijkaartje om nog eens te komen kijken.

Een probleem van hete zomers

"Afgelopen dinsdag hebben wij in Madurodam helaas last gehad van spoorspat in een gedeelte van de binnenbaan. Spoorspatting is vooral een probleem van hete zomers. Bij erg warm weer kan de temperatuur van de spoor­staven uitzetten. Doordat de spoorstaven uitzetten, ontstaat er een drukkracht/spanning in de lengterichting van de rails. Als deze te hoog wordt, knikt de rail en zoekt het materiaal een uitweg naar opzij zodat een uitstulping, een kronkel in het spoor ontstaat. Door de dwarsliggers blijft het verband tussen de spoorstaven bestaan, zodat de twee spoorstaven op dezelfde plaats kromtrekken. Wij zijn toen buitenom gaan rijden maar kregen helaas ook op de buitenbaan een storing. Inmiddels is de spoorspat van de binnenbaan verholpen en rijden de treinen weer als vanouds. Komende herfst­vakantie zal in het teken staan van de treinen in Madurodam. Oude modellen zullen dan twee weken lang rijden en ook ons nieuwste model zal dan rijden (een Koploper, deze wordt momenteel gebouwd). Daarnaast zal er een remise in het park staan, waar oude treinmodellen en railsen te bewonderen zullen zijn." - mail van Madurodam, 24 juli 2014


Stations


Het Centraal Station van Madurodam op een kaart uit 1969. Dit is een fantasiegebouw uit 1952. In 1981 is dit vervangen door een model van station Groningen.


Lambik stapt over het Centraal Station. Uit het album De kwakstralen, 1963.


Madurodam, 29 mei 1993. Het oorspronkelijke Centraal Station is in 1981 vervangen door station Groningen.

Happening in 1981

"Bij de opening van Madurodam op 2 juli 1952 was er een Centraal Station, ontworpen door de architectuur-afdeling van NS. Het gebouw geleek erg op dat van Eindhoven, was er echter geen copie van. Dit station nu, zoals vrijwel alle modelgebouwen van Madurodam, was van hout gemaakt, en de tand des tijds had er inmiddels behoorlijk aan gevreten: het moest dan ook dit jaar worden vervangen. Er werd nu gekozen voor een architectonisch fraai gebouw, bovendien een echt NS-station: Groningen. Het gebouw werd door de onderhoudsdienst van Madurodam vervaardigd en op 14 mei j.l. in gebruik gesteld tesamen met een elektrische loc 1601 plus moderne intercitytrein. Tijdens een "happening" in Madurodam op 14 mei j.l. werd een en ander in gebruik genomen door de Minister van Verkeer en Waterstaat Ir. Tuijnman en de Burgemeester van Groningen de heer Buiter." - J.A. Bonthuis in Op de Rails 1981-7


Maquette van station Eindhoven (anno 1956), in 1982 geplaatst bij het havenstation. (persfoto)


Madurodam, 22 augustus 1996. Loc 1306 met een intercitytrein. Links in beeld is nog een stukje van station Eindhoven te zien. In 2007 is deze maquette weggehaald, om plaats te maken voor het nieuwe station Utrecht Centraal. De maquette van Eindhoven is toen verhuisd naar het stadhuis van Eindhoven, later naar de stationsrestauratie. Inmiddels is de maquette vernietigd, vanwege de slechte staat waarin deze verkeerde en plaatsgebrek.


Madurodam, 15 oktober 2014. Het nieuwe station Utrecht Centraal. Voorheen stond hier de maquette van station Eindhoven.


Madurodam, 20 juli 2016. Station Rotterdam Blaak, waar geen treinen meer komen maar wel trams van RandstadRail. Voorheen stond deze maquette vlak bij de spoorbrug bij Dordrecht.


Madurodam, 20 juli 2016. In een historisch stadje rijdt een oude Haagse tram rond. De tram draagt de letters MTM (Madurodamse Tramweg Maatschappij) en stamt uit de beginjaren van Madurodam. Er zijn twee haltes waar de tram even stopt.


Madurodam, 26 september 2015. Enkhuizen is het eindpunt van een lijntje dat begint bij Utrecht. Station Enkhuizen dateert van circa 1985. Aan de kade ligt de 'Henri Dunant' van het Rode Kruis en langs het perron staat een stoomtram van de SHM. Het treinverkeer ligt echter net zo stil als het schip.


Madurodam, 22 juli 2014. Loc 1763 met een dubbeldekkerstam langs het perron van Valkenburg. In de beginjaren van Madurodam lag hier de eenvoudige halte Starpenheuvel, met een opstelspoortje. In 1969 is vanaf Starpenheuvel een bovenleidingloos lijntje aangelegd dat via de kazerne naar het strand leidde; hierop reden dieseltreinen. Later is dat strandlijntje weer verdwenen. Een maquette van Valkenburg stond vanaf 1953 bij het havenstation, totdat hier het stationsgebouw van Eindhoven verscheen. De huidige maquette van Valkenburg stamt uit 1978.

125 jaar Valkenburg

In 1978 was de maquette te zien in het echte Valkenburg, ter gelegenheid van het 125-jarig bestaan van dat station. "Het model in schaal 1:25 van het beroemde stationsgebouw is heel geslaagd; de vaklieden van Madurodam maakten weer een fijn werkstuk, inclusief de vele opschriften die de vakantiegangers in de loop der tijden in de zachte mergelstenen van het gebouw hebben gekrast. In werkelijkheid zijn de krassen dieper en de teksten gedurfder! Men overtuige zich wanneer men weer eens in het schone Valkenburg te gast is." - M. Ockeloen in Op de Rails 1979-1


Spoorbruggen


De 'uitgangsbrug' aan het eind van de wandelroute door het stadje. Hier liep je onderdoor aan het eind van de wandelroute. Als kind bleef je dan staan tot er een trein boven je hoofd reed, terwijl je ouders ongeduldig stonden te wachten. Inmiddels is deze fraaie brug helaas verdwenen. De brug was 9 meter lang en lag op vier steunpunten. Het deel waar het publiek onderdoor liep was 5 meter lang. Deze vakwerkbrug was gebaseerd op de brug over de Maas bij Hedel. Foto uit bezoekersgids 1961.


Madurodam, 15 oktober 2014. Het treinstel mat.'46 reed tijdelijk weer door Madurodam en passeert hier de Begemann-brug. Dit 5,6 meter lange model is gebaseerd op de enkelsporige brug die voor de SS in Java is gebouwd over de Kali Progo. Begemann uit Helmond is de bouwer van zowel de echte brug als van het model.


Madurodam, 15 oktober 2014. Nog twee bruggen uit de begintijd van het park. Er zijn er meer geweest. Loc 1306 nadert station Utrecht met een goederentrein.


Madurodam, 22 juli 2014. Loc 1255 passeert de hefbrug. Dit is de F.Q. Den Hollanderbrug, een model van de Rotterdamse Hef. De brug stamt uit de begintijd van Madurodam; ze is een belangrijke schakel in de verbinding tussen de twee hoofdstations. Vroeger kon de brug ook echt bewegen, maar tegenwoordig gebeurt dat niet meer.


Madurodam, 26 september 2015. De spoorbrug over de Oude Maas bij Dordrecht. Dit is een viersporige vakwerkbrug met een beweegbaar deel dat omhoog kan als er schepen passeren. In dit geval zijn dat twee bootjes van de politie. In Madurodam worden in de praktijk maar twee van de vier sporen gebruikt (zie tekening van het lijnennet). De brug ligt vlak bij de ingang van de treinenkelder.


Madurodam, 22 april 2013. Een Thalys op de Moerdijkbrug in de hogesnelheidslijn.


Madurodam, 1981. Een DE2 pendelt op de strandlijn. De brug heeft wel wat van die in Zuid-Limburg. Foto Beno Doedens (†).


Seinhuizen en onderstations


Madurodam,26 september 2015. Twee klassieke seinhuizen. Het onderhoud laat enigszins te wensen over.


Madurodam,26 september 2015. Op verschillende plaatsen staan onderstations, eveneens van een wat ouder model.


Madurodam, 15 oktober 2014. Niet alles van Van Ravesteijn is gesloopt. In Madurodam staat nog een seinhuis zoals er ooit twee bij Utrecht CS hebben gestaan. Die zijn overigens nooit in gebruik genomen. Meer over deze seinhuizen.


Het lijnennet

Het spoorwegnet van Madurodam is uitgedacht door J.A. Bonthuis, in samenwerking met S.J. Bouma, de architect van het park. Het hoofdnet dateert uit 1952 en is tot op vandaag niet structureel veranderd. Dat is duidelijk te zien op de kaartjes hieronder. Deze kaartjes zijn geen van alle op schaal.


Het spoorwegnet van Madurodam anno 1952. Tekening J.A. Bonthuis, afgedrukt in Op de Rails, september 1952. In het eerste seizoen dat het park geopend was, moest een groot deel van de baan nog worden aangelegd. Dit is met een streepjeslijn aangegeven. De treinen konden toen alleen rondjes rijden via de buitenbaan, waarbij ze steeds door de ondergrondse loods rechtsonder kwamen. Links is de trambaan getekend die van het dorp Starpenheuvel (op de tekening staat Starpheuvel) langs het Centraal Station en het Vredespaleis naar de Ambachtsschool liep. Het havenstation en het rangeerterrein moesten nog worden aangelegd, net als de hefbrug over de rivier. Naast de rivier ligt ook het 'amphitheater': een verdiept terras vanwaar de bezoekers de schepen en de treinen op ooghoogte konden bekijken. De treinen stopten daar ook even, zodat men de details goed kon zien. Het amphitheater is later verdwenen.


Het spoorwegnet van Madurodam anno 1984. Tekening J.A. Bonthuis, afgedrukt in Railhobby 1985 nummer 5/6. Ten opzichte van 1952 is er weinig veranderd, behalve dat de tekening een kwartslag gedraaid is. De stationssporen zijn ingetekend, waaronder de losplaats bij het dorpsstation. De bovenleidingloze havensporen staan er niet op. Ook de tramlijn staat niet op deze tekening. Wel getekend maar nooit aangelegd is de verbinding bij het hoofdstation met de tramlijn. Via deze aansluiting zouden de trams naar de ondergrondse treinenloods kunnen rijden. In plaats hiervan is er een aparte tramloods neergezet bij de maquette van de VIVO. Ook zijn er enkele overloopwissels, zodat in geval van storing een deel van de baan nog wel gebruikt kan worden. Als je de lijnen volgt, zie je dat het feite een lange enkel­sporige baan is die in lussen is gelegd. Dankzij het automatische blokstelsel kunnen er diverse treinen tegelijk rijden.


Het spoorwegnet van Madurodam in 1995, voor de grote verbouwing. Naar de zuivelfabriek pendelde een e-locje met koelwagens. Op de havensporen pendelden Sikken. Op de lijn naar Enkhuizen reden treinstellen Plan V, later stoomtrams. Op de strandlijn reden rode Blauwe Engelen, later Wadlopers.


Het spoorwegnet van Madurodam anno 1996, na de grote verbouwing. Gebaseerd op een tekening van Madurodam, afgedrukt in Spoorwegjournaal 93. In blauw de lange tramlijn tussen het dorp Starpenheuvel en het ministerie van VROM. In zwart de hoofdspoorlijn. In groen de diverse pendellijntjes. Naar de zuivelfabriek reed rangeerlocje 3002. Op de strandlijn pendelden dieseltreinstellen, op de Enkhuizerlijn elektrische treinstellen. Op andere lijnen reed een sik met enkele wagens heen en weer. De belangrijkste wijziging ten opzichte van het oorspronkelijke net is de remise. Die is bij de uitbreiding in 1996 een heel eind opgeschoven en is nu veel groter. Deze remise is aan beide zijden dubbelsporig verbonden met de hoofdbaan. In de remise zijn diverse opstelsporen aanwezig. Ook is er een werkplaats waar onderhoud en reparaties plaatsvinden.


Het spoorwegnet van Madurodam anno 2016. Gebaseerd op de tekeningen uit 1984 en 1996, aangevuld met eigen waarnemingen. De lange tramlijn is verdwenen. Op een deel van het tracé ligt nu de hogesnelheidslijn. Links hiervan ligt de spoorbrug bij Dordrecht. Het rechter spoor over deze brug loopt nergens meer naartoe. Vroeger pendelde hierover een trein. Ook op de andere pendellijntjes ligt het treinverkeer stil. Evenwijdig aan de autosnelweg ligt een loos stukje spoor, vermoedelijk ooit gedacht als eindpunt van de Thalys. Er zijn twee korte tramlijntjes: een in een historisch stadje, en een rondje RandstadRail.



Treindienstregeling

Madurodam, 15 oktober 2014. Een kijkje in de regelcentrale. Vroeger werden de treinen in Madurodam vanuit een 'echt' seinhuis bestuurd, tegenwoordig gaat dat per computer. De baan bestaat uit twee lussen die elkaar gedeeltelijk overlappen. De drie stations zijn Groningen, Utrecht en Valkenburg. Op het scherm zie je ook station Blaak, maar hiervan resteren alleen nog de perrons. De maquette zelf staat ergens anders. De spoorbrug bij Dordrecht gaat af en toe open om schepen te laten passeren. De oude Rotterdamse hefbrug staat niet op het scherm; deze wordt nooit meer geopend.

Madurodam, 15 oktober 2014. Behalve de hoofdspoorweg zijn er nog vier geïsoleerde lijnen. Links de hogesnelheidslijn tussen de remise en Schiphol. Station Schiphol is in het echt niet te zien: de treinen verdwijnen in een tunnel onder station Groningen. Op deze lijn rijdt de Thalys (de V250 is in voorbereiding geweest, maar is nooit gebouwd). Verder zijn er een Enkhuizenlijn, een havenlijn en een containerlijn. Dat zijn drie bovenleidingloze trajecten waarop ik geen treinverkeer heb kunnen waarnemen. Op de containerlijn reed ooit een sikje heen en weer met een paar wagens (in een van de wagens zat de pendelautomaat). Er heeft vroeger ook een lijn gelegen vanaf Valkenburg naar het strand. Vanuit de regelcentrale worden via camera's de diverse objecten in de gaten gehouden.


Treindienstregeling in de jaren 50 en 60

Detail van het schakelpaneel in het seinhuis. Beeld uit een film over Madurodam, 1958.


Beveiliging en bediening

In 1952 schreef J.A. Bonthuis het volgende over de beveiliging en bediening:

Langs de lijn staan op bepaalde punten seinpalen, die daglichtseinen vertonen overeenkomstig het automatische blokstelsel van o.a. de lijn Utrecht-Arnhem van de NS. Deze seinen vertonen dus afwisselend groen, rood en geel licht. Is een trein een blok ingereden, dan wordt door een spoorstaafcontact via relais het voorgaande blok nabij de seinpaal stroomloos gemaakt, terwijl op een gedeelte daarvoor de de halve spanning op de bovenleiding wordt gezet. Het uitrijsein van dat blok staat nu dus op rood, terwijl het blok daarvoor geel licht toont. De gehele bediening van deze relais, die dus automatisch plaatsvindt, geschiedt in relaisrekken in het seinhuis. (...)

Over het seinhuis nog het volgende. Nabij het terrein van Micropolis stond een transformatorgebouwtje van de daar vroeger gestaan hebbende wasserij, die in de oorlog werd afgebroken. Dit gebouwtje werd nu verhoogd met een heel echt seinhuis, terwijl onderin de apparatuur van de stroomvoorziening voor geheel Micropolis werd opgesteld. Via kabels ontvangen NS 220 volt, die in gelijkrichters wordt omgezet in 40 volt gelijkstroom, waarop de treinen rijden.

Passages uit 'Op de Rails', 1952 blz. 71. Merk op dat Bonthuis het heeft over 'Micropolis', de oorspronkelijke naam die voor het park was bedacht, maar die toen dit artikel verscheen al was gewijzigd in 'Madurodam'. De bovenleidingspanning is tegenwoordig ongeveer 30 volt.


Centraal Station van Madurodam

Toelichting uit de bezoekersgids 1963:

Voor de Nederlandsche Spoorwegen is Madurodarn een belangrijk spoorwegknooppunt, waar alleen het modernste materieel wordt gebruikt. U zult een gestroomlijnd electrisch treinstel ontwaren, waarin U des avonds voor de verlichte vensters de reizigers ziet zitten. Een turquoise expressetrein getrokken door een electrische locomotief, dendert over de baan. Verschillende goederentreinen zorgen voor het vrachtvervoer, zoals een kolentrein, een olietrein en een trein voor het transport van diverse goederen. Moderne electrische locomotieven van Frans en Amerikaans type trekken de goederentreinen.

De stroomvoorziening geschiedt door bovenleiding langs alle sporen. De baan zelf loopt tussen drie stations. Behalve Madurodam-Centraal zijn er het station Starpenheuvel en het Havenstation.

Het baancircuit, dat een totale lengte heeft van 3,5 km, heeft verscheidene spoorbruggen. De grote spoorbrug over het ravijn is gebouwd door de firma Begemann, Helmond, naar het model van de indertijd door Prof. Bijlaard geconstrueerde brug over de kali Progo op Java.

Zeer belangwekkend is de automatische beveiliging op de hoofdlijnen (zodat de treinen op “blokafstand” van elkaar blijven) en de handbediening van de treinbewegingen op de stations, waardoor men op de diverse sporen willekeurige treinen kan binnennemen en doen vertrekken. Met het buitenland is Madurodam verbonden door een internationale lijn, waarvan men de treinen werkelijk naar het “buitenland” ziet verdwijnen.

Van het uiteinde van de stad (remise) af rijden langs de voorzijde van het Centraal Station de trams, die de stad met het dorp Starpenheuvel verbinden. De tramwagens zijn de nieuwste typen, zoals die ook bij de H.T.M. in gebruik zijn. De trots van het Madurodamse publiek is de moderne Amerikaanse PCC-car. Verder ziet U een kiosk van de Haagsche Kioskonderneming.

De modelspoorweg is ingedeeld in 25 beveiligingsbloklengten. De treinen beveiligen zelf het blok, waarin zij lopen: dit is te zien aan de seinlichten. Een trein sluit de spanning op de bovenleiding van het achterliggende blok af en doet het achterliggende sein rood licht tonen en het sein, dat nóg een blok verder achteruit staat, geel licht. Is er geen trein in een blok, dan toont het achterliggende sein groen licht en blijft de achterliggende bovenleidingsdraad onder spanning: een aldaar aanwezige trein rijdt dan dus automatisch door.

Op de stations en halteplaatsen kunnen, door kunstmatig blokkeren van het voorliggende blok, treinen tot langdurig stoppen worden gebracht. Het in- en uitrijden over de zijsporen op de stations is eveneens automatisch beveiligd; zowel aan de wisselstanden als aan de seinlichten is dit te zien.

De hefbrug, een model van die over de Koningshaven te Rotterdam, is eveneens in dit beveiligingssysteem opgenomen; deze kan alleen heffen als de toeleidende treinblokken onbezet zijn en als de brug nog open is, kunnen de treinen deze blokken niet binnenrijden. Zowel voor de scheepvaart als voor de treinen zijn hier automatisch werkende seinlichten geplaatst.



Treindienstregeling in de jaren 70

Het bedieningspaneel anno 1972. Op de derde foto een kastje met storingslampjes. Beelden uit een Polygoon-film.


Overzicht automatisch beveiligde hoofdspoorlijn

Op oudere foto's is het oorspronkelijke seinhuis te zien: een stenen bouwwerk met een donkere houten opbouw. Hierin zetelde de treindienstleider. Een eindje links daarvan stond het zogenaamde Oriëntatiehuis. Hier konden de bezoekers een aantal interieurs bekijken. Ook hadden ze van hieruit een overzicht over het hele park. Bovendien was er een paneel waarop men de treinenloop kon bekijken. In een gids uit de jaren 70 stond hierover het volgende:

Het grote bord rechts toont de gehele hoofdspoorlijn, een gesloten circuit dat ingedeeld is in 22 secties (blokken) met bijbehorende inrijseinen (genummerd 1 tot en met 22), en daarnaast een dienstlijn (secties 23, 24 en 7B), waar weer de treinen 's avonds naar de loods gaan en 's ochtends uit de loods komen.

De loop der treinen en de werking der automatische blokbeveiliging zijn als volgt te zien: een trein rijdt een sectie binnen als het bijbehorende inrijsein groen of geel licht toont: daarbij wordt het bezetten van het blok getoond door een blank doorschijnend licht midden in de sectie: tegelijkertijd veranderen dan het inrijsein naar rood licht (bevel tot stoppen) en het inrijsein van de voorafgaande sectie naar geel licht (bevel tot langzaam rijden). De treinen volgen deze bevelen automatisch op en zullen dus nooit een reeds bezette sectie kunnen binnenrijden. Bij verplicht stoppen langs een stationsperron wordt de daarop volgende sectie automatisch geschakeld als een bezet blok, maar na een ingestelde tijd van stoppen van de trein opent bedoelde sectie zich automatisch en vertrekt de trein uit het station.

De kleine verticale borden (links havenstations en rechts centraal station) tonen niet alleen de inrijseinen en de bezetblok-lichten der secties, maar ook die van de niet in de hoofdlijn liggende stationssporen. De uitrijseinen hiervan, z.g. dwergseinen met alleen groen of rood licht, fungeren als inrijsein voor de er op volgende hoofdlijnsectie. Hierbij wordt parallel uitrijden automatisch uitgesloten. Met blauw licht wordt de stand der elektrisch bediende wissels aangegeven. In de sporen wordt met rood of groen licht het bezet of vrij zijn van een spoor gemeld.

De hefbrug kan alleen voor de scheepvaart geopend worden, als de bijbehorende spoorlijnsecties niet door treinen bezet zijn. Deze secties worden kunstmatig als bezet geschakeld wanneer de brug geopend wordt, zodat treinen, die de brug naderen, ter plaatse opgehouden worden. Een en ander is te volgen aan seinen 6 en 18 en aan de seinen voor scheepvaart en brugbeweging.

De lessenaar vooraan bevat het dorpsstation en de automatisch beveiligde overwegen. Met blank doorschijnende lichten kan men hier bovendien de treinen volgen, die nabij het Oriëntatiehuis langskomen.



Plattegronden

Plattegrond in 1954. Getekend door S.J. Bouma, de architect van het stadje. In rood de wandelroute. De treinenloods lag onder het terras, bij nummer 85. De tramlijn liep van Starpenheuvel (66) langs het Centraal Station (60) en het Vredespaleis (65) naar een keerlus om de Ambachtsschool (57) heen.


Plattegrond uit circa 1960 (vouwblad Madurodam). Grote versie van deze plattegrond.


Plattegrond uit 1965 (vouwblad Madurodam).


Plattegrond uit begin jaren 80 (uit een brochure van Madurodam). In rood de wandelroute. De spoorlijnen zijn wit. Vanaf station Groningen (91), dat sinds kort in het park staat, loopt naar rechts een lijn naar de zuivelfabriek (83). De tramlijn loopt hier deels evenwijdig aan en gaat dan verder naar het Vredespaleis (88) en de daarachter liggende tramloods (86).


Plattegrond in 1996 (uit een brochure van Madurodam), na de grote uitbreiding. Er is een nieuwe treinenkelder gekomen, die aansluit op een viersporige hefbrug. Voor de brug ligt station Blaak (binnen de witte cirkel rechts). Het tramtracé is veel langer geworden: de tramlijn buigt nu bij het Vredespaleis af naar de voorkant van het park. Grote versie van deze plattegrond.


Plattegrond in 2011 (foto van een informatiebord), na opnieuw een grote ingreep. Nieuw is de hogesnelheidslijn (rood), waarvoor het tramtracé uit 1996 heeft moeten wijken. Meer over de spoor- en tramlijnen.




Rollend materieel

Overzicht van treinen en trams die in Madurodam hebben gereden of nog rijden. Samengesteld op basis van literatuur­onderzoek en eigen waarnemingen. Volledigheid en juistheid kunnen niet worden gegarandeerd. Vermoedelijk is er ook weleens wat verbouwd en vernummerd. Aanvullingen en correcties zijn van harte welkom!

Elektrische locomotieven

Loc 1101, gebouwd in 1952, afgeleverd in turquoise kleur. Locs 1145, 1148, 1159 (alle geel/grijs).

Loc 1202, 1206, 1209 (alle geel/grijs). Loc 1255 (ACTS, in de zwarte huisstijl van Vos Logistics, mogelijk is dit de oorspronkelijke 1209).

Loc 1301, gebouwd in 1953; deed dienst voor de D-trein. Loc 1306 (gerenoveerde versie, geel).

Loc 1601 stamt uit 1981. Andere waargenomen nummers: 1651/1652, 1655, 1727, 1763 (alle geel) en loc 1637 (rood). Loc 1651 'Tilburg' reed aanvankelijk rond met het verkeerde nummer 1652. Loc 1637 zal, voordat ze rood werd geschilderd, een ander nummer hebben gehad.

Motorposten. Twee exemplaren. Aanvankelijk bruin, later is mP 3009 geschilderd in PTT-kleuren. Ook vier bijbehorende rode postwagens (Hbbkkss).

Elektrische treinstellen

Materieel '46, gebouwd in 1952 en 1953: tweewagen­stellen 221 en 222, vierwagen­stellen 641 en 642. Groen met rode biezen, later gele biezen. Tevens een gestroomlijnd postrijtuig Pec 907. Dit materieel reed ook in gekoppelde samenstellingen.

Hondekoppen: twee tweewagenstellen (ELD2) en twee vierwagen­stellen (ELD4). Aanvankelijk groen, later gele huisstijl. Reden ook onderling gekoppeld.

Treinstellen Plan V (EL2). Twee gele exemplaren, die ook gekoppeld konden rijden. Pendelden onder andere op de Enkhuizerlijn.

Tweedelige Sprinters (SGM). Twee gele exemplaren, waaronder de 2025.

Koplopers (ICM): twee driewagenstellen. Deze reden ook onderling gekoppeld. In 2014 zijn deze vervangen door een gemoderniseerde ICMm (vierwagenstel nummer 4216).

Regiorunner (IRM): twee treinstammen (drie of vier rijtuigen).

Op de HSL pendelt steeds één treinstel. Er zijn twee vierwagen­stellen Thalys (4321 en 4322). Een ICE zit in de planning. De V250 is voorbereid maar nooit gebouwd.

Dieseltreinstellen

DE1 en DE2 (rode Blauwe Engel). Later opgevolgd door drie DH1'en (Wadlopers), waarvan er twee gekoppeld reden. Tweerail­systeem, deden dienst op de strandlijn en op het pendellijntje naar de haven.

Rangeerlocs

Elektrische rangeerlocomotieven. Fantasiemodel, lichtblauw. Twee exemplaren, genummerd 3001 en 3002. Loc 3002 heeft met koelwagens gependeld naar de zuivel­fabriek.

Drie locomotoren (Sik). Groen, later geel/grijs. Pendelden onder andere op de containerlijn. Tweerail­systeem, de pendelautomaat zat in een gekoppelde goederenwagen.

Stoomlocs

Er heeft een 'stoomloc' gereden met elektrische aandrijving, die via een stroomafnemer op de tender werd gevoed. Een foto heb ik tot nog toe niet gevonden.

Twee modellen van SHM-locomotieven: loc 7742 'Bello' en loc 21 'Ir. P.H. Bosboom'. Bello kon niet rijden, alleen fluiten en puffen. De andere loc kon wel rijden, aan­gedreven door een elektromotor.

Rijtuigen

In 1952 reed een turquoise trein, bestaande uit Pd 7911, Cd's 7801-7803, Rd 7651 en de ABd's 7701 en 7702. Later zijn deze rijtuigen net als de locomotieven blauw geschilderd.

In 1953 was er een D-trein, bestaande uit D 7521, ABd 7401 en 7402, en WR 4218 van de Wagons-Lits. In deze trein reden ook de DB-rijtuigen AB 11680 en 11681 (rijtuigen die in de eerste jaren na de oorlog in de Rheingold reden).

Drie autotransportwagens (Lacs). Reden in een internationale trein die naar het 'buitenland' ging (een rondje via de loods?).

Intercitytrein met drie A-rijtuigen en zes B-rijtuigen buurlandmaterieel (opgave uit 1987). Volgens een artikel uit 1996 waren er toen acht ICR-rijtuigen.

Dubbeldekkermaterieel: een Bs, drie AB's en vier B-rijtuigen (opgave uit 1987). Volgens een artikel uit 1996 waren er toen twee stammen van elk zes rijtuigen DDM.

Meetrijtuig CTO (vermoedelijk een omgebouwd rijtuig uit de beginjaren)

Goederenwagens

In 1952 was er een goederentrein die bestond uit twee rongenwagens, zes gesloten goederenwagens, twee tweeassige oliewagens. Ook twee conducteurswagens (type Dg), nummers 2651 en 2652.

Hierna volgden een complete olietrein en een kolentrein. Diverse andere goederenwagens, waaronder particuliere wagens. Laadkistwagens. In 1987 bestond het park uit zo'n 60 wagens, van uiteenlopende types.

Recentere wagens: containerdraagwagens, blauwe zelflossers (lange en korte versies), bollenwagens, vuilniswagens (eerst VAM-groen, later Essent-paars).

Werkmaterieel

1) Experimenteel locje om de boven­leiding en de spoor­staven schoon te maken. Roodbruin. Deze rijdende schuur­machine heeft nooit goed ge­func­tioneerd. Het schoon­maken gebeurt daarom nog steeds met de hand.

2) Wagentje om stroom af te nemen van de derde rail in de treinenloods. De stroomschoen van het wagentje werd met een draad doorverbonden met de stroom­afnemer van het te verplaatsen model, zodat dit op eigen kracht kon rijden op de bovenleidingloze sporen in de loods (zie de gele draad op de foto hierboven). Dit systeem is gebruikt van 1952-1954.

Trams en een bus

De eerste trams reden in 1953. Dat waren de 201 en de 1003 van de HTM. Een derde tram was de 'Delftenaar' nummer 51. Op een foto uit 1953 staat ook PCC 1024 van de MTM: de Madurodamse Tramweg Maatschappij.

Later volgden verscheidene PCC's (HTM-serie 1100 en 1200). Ook modernere HTM-trams (dubbelgelede 3000), onder andere met reclame voor de Postbank.

Tegenwoordig rijden trams van RandstadRail een rondje op een korte lijn. Ook ligt er een tramlijn door een historisch stadje in de buurt van het Vredespaleis.

In 2023 signaleerde ik een rijdende bus: bus 2135 van Arriva als lijn 103 naar Leiden.


Waarnemingen

Af en toe bezoek ik Madurodam om de stand van zaken rond het rollend materieel te inventariseren.

Op 26 september 2015 waren op de baan: loc 1202 met containertrein, 1206 met blauwe ballastwagens, 1255 (Vos Logistics) met containertrein, 1727 met intercityrijtuigen, 1763 met dubbeldekkerrijtuigen, een vierdelige VIRM, een stilstaand vierdelig ICM-treinstel (4216), een Thalys op de HSL, een stilstaand stoomtreintje, geen trams.

Op 20 juli 2016 reden 1206 met blauwe ballastwagens, 1727 met intercityrijtuigen, een Thalys, een oude tram en twee trams van Randstad­Rail.

Op 8 mei 2018 zag ik loc 1159 met intercityrijtuigen, loc 1202 met containers, loc 1206 met blauwe zelflossers, loc 1255 (Vos Logistics) met een gemengde goederentrein, loc 1637 (NS Cargo) met blauwe zelflossers, een vierdelige VIRM (zonder nummer), en een Thalys op de HSL. De tram van RandstadRail stond stil en de oude tram in het historische stadje was nergens te bekennen.

Op 20 september 2018 was ik met een NVBS-excursie op bezoek in Madurodam. We kregen een rondleiding in de treinenkelder en konden daarna de situatie buiten in ogenschouw nemen. Hier reden de volgende treinen: loc 1763 met vier dubbeldeksrijtuigen, ICMm 4216, loc 1202 met containerwagens, loc 1206 met blauwe zelflossers, loc 1637 met blauwe zelflossers. Thalys 4322 pendelde op de HSL. Bij station Utrecht stond een oude ICM langs het perron. De tram van RandstadRail stond stil en de oude tram in het historische stadje was nergens te bekennen.

Op 30 juli 2021, een wat regenachtige dag, filmde ik de treinen die toen rondreden. Geen trams te zien.

Station Blaak, 7 juli 2023. Ik ben weer eens naar Madurodam geweest om te noteren hoe het er voorstaat met het rollend materieel. Dat viel niet tegen. Wat opviel was dat er weer gependeld wordt tussen de treinenkelder en de twee kopsporen van station Blaak: een klassieke tweedelige Sprinter en een motorpost met drie postwagens. Een minpuntje is dat die posttrein het hele eind weer achteruit rijdt over de hoofdbaan. Verder noteerde ik loc 1148 met vier intercity-rijtuigen, loc 1763 met een driedelige dubbeldekkerstam, loc 1727 met acht blauwe zelflossers, loc 1206 met zes goederenwagens, Koploper 4216 "Thijmen Bouwman" en een vierdelige VIRM. Over de HSL pendelde als vanouds een Thalys. Trams waren nergens te bekennen, wel reed bus 2135 van Arriva rond als lijn 103 naar Leiden. Wat treinen betreft is Madurodam in de jaren 90 blijven steken. Leuk voor de liefhebbers en het grote publiek zal het een zorg zijn, maar het hoort eigenlijk niet. De toegangsprijs: 23,50 euro.

Aanvullingen en correcties

Aanvullingen en correcties zijn zeer welkom, net als foto's van ouder materieel. contact@nicospilt.com




Objecten

Wat was er te zien in 2003?

Tegenwoordig is op de website van Madurodam geen volledig overzicht meer te vinden van de objecten. Niet belangrijk, te veel gedoe om het bij te houden - wie zal het zeggen. Ook in bezoekersgidsen staat lang niet alles meer. Vroeger dacht men daar nog anders over. Hieronder een overzicht van de website in 2003. De namen van de railobjecten heb ik vet gemaakt, verder is niets aan de tekst veranderd.


50 jaar oude heesters
Aardgasinstallatie, Groningen
Afvalwaterzuivering
Amsterdams Historisch Museum, Amsterdam
Anne Frankhuis, Amsterdam
Arboretum
Baggerschip
Bankgebouw, Amsterdam
Beeld van Bartje
Beeld van Hans Brinker, Spaarndam
Beeld 'Willem Duys'
Benzinestation
Bestelbusjes
Betonmortelcentrale
Beuk
Bibliotheek, Zeewolde
Bierbrouwerij, Breda
Binnenhof, Den Haag
Bloembollenvelden, Lisse
Bloemenmarkt
Blusvaartuig
Boomkwekerijen, Boskoop
Bouwproject ,tunnel in aanbouw
Brabantse Boerderij, Liempde
Brink, Deventer
Broekerveiling, Broek op Langedijk
Brug bij Geertruidenberg
Brugwoningen Kattenbroek, Amersfoort
Burgemeesterswoning
Busroute Wijk van de toekomst
Café, Deventer
Camping
Cayenne-Peper, Almere
Centraal Station, Groningen
Cercidiphyllum
Comeniushuis, Naarden
Containeroverslag, Rotterdam
Cutterzuiger
Dagje fietsen
Dakterras
DD-IRM 'Regiorunner'
De Dokwerker
De Grote Kerk, Middelburg
'De hef' over de Oude Maas
Delflandhuis, Delft
DH2 'Wadloper'
Diergaarde Blijdorp, Rotterdam
Domtoren, Utrecht
Dorpsplein met muziekkapel
Draaiorgel en scharensliep
Duingebied
Duivenplatje
Effectenbeurs, Amsterdam
Elektriciteitscentrale
Erasmusbrug, Rotterdam
Essent containers
Euromast, Rotterdam
Evoluon, Eindhoven
Fiets in lantaarnpaal
Filmtheater De Cineac, Amsterdam
Flat 2010
Frans Halsmuseum, Haarlem
Friese Kop-Hals-Romp Boerderij, Wonseradeel
Geboortehuis George Maduro, Curaçao
Gebouw Sociaal Economische Raad, Den Haag
Gemeente Bibliotheek, Rotterdam
Glasbak
Golfcentrum, Rotterdam
Grachtenwijk, Rembrandtplein en Munttoren, A'dam
Groene Draeck
Groninger Museum, Groningen
Haagbeuk
Havenradarpost
Heilige Geesthofje, Den Haag
Helikopter
Hellingbos, Limburg
Herengracht, Amsterdam
Hervormde kerk, Maasdijk
Het Koninklijk Paleis op de Dam, Amsterdam
Het Vredespaleis, Den Haag
High Speed Ship 'Discovery'
Hoge Raad, Den Haag
Hogeschool Rotterdam en omstreken
Holland Amerika Lijn, Rotterdam
Hoofdkantoor multinational, Rotterdam
Hoofdkantoor verzekeringsmaatschappij, Rotterdam
Hoogspanningsverbindingen
Hotel De Wereld met 5 Mei defilé, Wageningen
Houtzaagmolen
HTM Trams
Huis van de Toekomst, Rosmalen
Huize Dorrepaal, Leidschendam
ICM/Plan Z 'Koploper'
IJsbaan
J. Henry Dunant III
Japanse Lork
Japanse sierkers
Johan de Witthuis, Den Haag
Kaatsveld, Franeker
Kabelbaan
Kabelmaatschappij
Kantongerecht, Utrecht
Kantoorgebouw De Maas, Rotterdam
Kassencomplex, Dokkum
Kasteel Drakensteyn, Lage Vuursche
Kasteel Nijenrode, Breukelen
Kazerne, 's-Hertogenbosch
Kermis
Klompenfabriek
Klooster, Ter Apel
Koninklijk Paleis Huis ten Bosch, Den Haag
Koninklijk Theater Carré, Amsterdam
Koninklijke Schouwburg, Den Haag
Korenmolen De Valk, Leiden
Kubuswoningen, Helmond
Langnek en Holle Bolle Gijs, Kaatsheuvel
Leidse universiteit, Leiden
Limburgse Boerderij, Schinnen
Loc 1100 serie met bol- en zelflossers
Loc 1100 serie met oliewagons
Loc 1200 serie met containerwagons
Loc 1200 serie met Intercity wagons
Loc 1300 serie met gemengde goederenwagons
Loc 1700 serie met dubbeldekkerwagons

Luchthaven Schiphol
Luchtlandings-oefening
m.s. Marinefregat
Madurodam Voetbalstadion

Magere Brug, Amsterdam
Mammoet containerschip
Manege, Den Haag
Margootje
Markt
Masker Kattenbroek, Amersfoort
Mat '54 Hondekop met 2 wagons
Mat '54 Hondekop met 4 wagons

Meidoorn
Ministerie VROM, Den Haag
Muiderslot, Muiden
Museum Het Mauritshuis, Den Haag
Nationaal Monument op de Dam, Amsterdam
Nederlands Architectuur Instituut, Rotterdam
Nederlands Scheepvaartmuseum, Amsterdam
Nederlands Textielmuseum, Tilburg
Nereus botenhuis
Nieuwe Kerk, Amsterdam
Old-timers
Olieopslag, Rotterdam
Olieraffinaderij, Rotterdam
Ot en Sien
Oudegracht 158, Utrecht
Oudegracht, Utrecht
Palmboompje
Paraboolantenne
Passagiersboot 'S.S. Rotterdam'
Paviljoen aan de Nieuwe Maas, Rotterdam
Pinkeltje
Plan mP 3000 serie 'Posttrein'
Plan V
Planetarium, Franeker
Plein met middeleeuwse huizen, 's-Hertogenbosch
Poldergemaal
Poldermolens, Leidschendam
Portugese Synagoge, Amsterdam
Postkantoor, Venlo
Prinses Beatrix Sluis, Nieuwegein
Produktieplatform
Raadhuis, Hilversum
Radio- en televisiestudio AVRO, Hilversum
Radiotoren, Markelo
Recreatiebos De Balij, Zoetermeer
Reddingsbotenstation KNRM, Texel
Rembrandtplein
Restaurant/woningen, Almere
Rietveld-Schröderhuis, Utrecht
Rijksmuseum
Rijnlands Lyceum, Sassenheim
Rondvaartboten
Sassenpoort, Zwolle
Scheepswerf
Schreierstoren, Amsterdam
SGM / Plan Y "Sprinter"
Sierappel
Sik 200 serie met goederenwagons
Sint Jan Basiliek, 's-Hertogenbosch
Sjofel
Slipschool
Sneeuwbes
Snelweg
Snoepfabriek, Veghel
Spaarndammerplantsoen, Amsterdam
Speeltuin Jantje Beton
Spoor-Hefbrug, Dordrecht
St. Martinuskerk, Gennep
Stadhuis, Gouda
Stadhuis, Nieuwpoort
Stadhuis, Utrecht
Station
Station Blaak, Rotterdam
Station, Eindhoven
Station, Enkhuizen

Steeneik
Stoomloc 'Bello'
Stoomloc met 3 personenwagons

Stormvloedkering, Hoek van Holland
Straat met gevels 17e eeuw
Straattekenaars
Straattheater
Strand Madurodam
Streekmuseum, Sommelsdijk
't Huys te Warmont, Warmond
't Peerd van Ome Loeks
Tikibad Duinrell, Wassenaar
Tractor
Uitzendbureau, Den Haag
Van Brienenoordbrug, Rotterdam
Van Oldenbarnevelthuis en muurhuizen, Amersfoort
Veerpont, Texel
Verenigde Oostindische Compagnie-schip
Verhuizers
Villa Rondo, Amersfoort
Villa, Berg aan de Maas
Visbank, Vlaardingen
Vissersboot SCH 2
Voldersgracht, Delft
Volkshogeschool, Bakkeveen
Voorbereidingen toneelopvoering
Vrachtauto's
Vrachtoverslag station, Sliedrecht
Vuurtoren, Ameland
Waaggebouw met kaasmarkt, Alkmaar
Watermolen, Haaksbergen
Waterpoort, Sneek
Watersportcentrum
Watertoren, Zoetermeer
Wedstrijdskûtje Eelkje II
Weg in aanleg
Wegenwachtstation, Arnhem
Westerkerk, Amsterdam
Westfriese Stolpboerderij, Middenbeemster
Wijk De Jordaan, Amsterdam
Wilhelmina
Windturbine
Windturbinepark
Winkelcentrum Magna Plaza, Amsterdam
Winkelstraat van Madurodam
Wipmolen
Woningbouw uit 1920
Woningen Zuiderpolder, Haarlem
Woonhuis 'Polderblik', Almere
Woord en Beeld Kerkje, Allingawier
Zilverfabriek, Voorschoten
Zonnewoningen, Zoetermeer
Zuid-Amerikaanse straatmuzikanten
Zuidhollandse Boerderij, Woerden
Zuivelfabriek

Zie ook het overzicht met Rollend materieel.



Hilversum in Madurodam

Behalve met het raadhuis is Hilversum vertegenwoordigd met de AVRO-studio en met Beeld & Geluid.


Madurodam, 22 april 2013. Het Hilversumse raadhuis is al sinds 1956 in de miniatuurstad vertegenwoordigd. De huidige maquette (onthuld op 31 augustus 2005) is het derde exemplaar. Het model is gemaakt van de kunststof cibatool; de twee voorgaande waren van hout, wat heel lang de traditie was in Madurodam. De bouwduur bedroeg ongeveer 6 maanden. De maquette heeft een afmeting van 5,6 meter bij 4,3 meter. De markante toren is 2,72 meter hoog.

Hilversums Nieuws, 23 april 2015. Het model van het Hilversumse raadhuis dreigde te verdwijnen uit Madurodam. Het zou in slechte staat verkeren en zou niet meer passen in de huidige opzet van Madurodam. Burgemeester Broertjes van Hilversum (voorheen een slechte Volkskrant-redacteur) tekende onmiddelijk protest aan. Ook beroepsactivist Wiljon Elbert zette zich in voor het behoud van het "raadhuisje" in Madurodam. Dat is mooi. Maar waarom dat verkleinwoordje? Kijk hierboven nog eens naar de afmetingen van het gevaarte. Je vraagt je af of Wiljon Elbert zelf weleens in Madurodam is geweest.


Raadhuis verdwijnt toch uit Madurodam

Gooi & Eemlander, 15 augustus 2019. Het lijkt erop dat het Hilversumse raadhuis van Dudok het toch niet gaat redden. Het past niet meer in de "vernieuwde strategie" van Madurodam. Er zal dus wel een of ander doe-ding voor in de plaats komen.


Diverse gebouwen

Replica schaal 1:2 van Stoomgemaal Cruquius in aanbouw, 20 september 2018. Rechts in beeld staat iemand die u zou kunnen kennen. Foto Ed van de Vechte.


Streekmuseum Goeree-Overflakkee (Sommelsdijk), 30 juli 2021.


Planetarium Eise Eisinga (Franeker), 30 juli 2021.


Hans Brinker, Jantje Beton

Madurodam, 22 april 2013. Lang voordat onze Willem-Alexander zich met watermanagement ging bezighouden, hadden we al Hans Brinker. Die voorkwam een ramp door een nacht lang zijn vinger in een gaatje van de dijk rond de Haarlemmermeer te steken. Niet echt gebeurd natuurlijk; het verhaal is verzonnen door een Amerikaanse schrijfster.


Madurodam, 15 oktober 2014. Jantje Beton, een beeldje in 1968 gemaakt door prinses Beatrix.



Grondleggers van Madurodam

Er moet ook ergens een gedenksteen zijn voor architect Bouma.


Madurodam, 22 april 2013. Monument ter nagedachtenis aan mevrouw B. Boon-Van der Starp (1884-1959), initiatiefneemster van Madurodam. Het monument is in 1962 onthuld door prinses Beatrix, burgemeester van Madurodam. Naar mevrouw Van der Starp zijn het dorp en het station Starpenheuvel (nu Valkenburg) genoemd.


Madurodam, 15 oktober 2014. Het geboortehuis van George Maduro in Curaçao. Hij was officier bij de cavalerie. Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog vocht hij bij Den Haag. Daarna ging hij in het verzet. Kort voor het einde van de oorlog overleed hij in een concentratiekamp. Hij was de enige zoon van de familie Maduro. Om hem te gedenken schonken zijn ouders het beginkapitaal van het miniatuurpark. George Maduro leefde van 15 juli 1916 tot 9 februari 1945. Op de plaquette staat In hem eert Nederland zijn oorlogshelden uit de strijd 1940-1945.

De maquette van Willemstad

In 1973 onthulde koningin Juliana een maquette van Willemstad, de hoofdstad van Curaçao. Deze maquette was op schaal 1:100 en stond opgesteld in een grote vitrine. In 1991 is deze maquette weer weggehaald, zonder dat daar ruchtbaarheid aan werd gegeven. Het merkwaardige is dat er vrijwel geen foto's van bestaan. Ook uit het archief van Madurodam blijkt de informatie over dit object te zijn verdwenen. Een deel van de maquette is naderhand terecht gekomen in Curaçao. In 2016 besteedde de VPRO aandacht aan deze geschiedenis. www.vpro.nl

(Tot 1973 waren in Madurodam vijf diorama's van Curaçao te zien: koenoekoe-huisjes, gezicht op de olie-raffinaderijen, geboortehuis van George Maduro, barkjes aan de kade, gezicht op de Anna-baai.)


George Maduro versus Albert Plesman

Deze foto maakte ik op 30 juli 2021. In Madurodam is tussen de leuke miniatuurgebouwen opeens een groot vliegtuig geland. Was dat nou nodig, vraag ik mij af? Bijzonder is dat men dit vliegtuig vernoemd heeft naar Albert Plesman. Deze KLM-directeur zou na de Tweede Wereldoorlog betrokken zijn geweest bij het naar Zuid-Amerika laten ontsnappen van nazi-kopstukken, zogeheten zwarte monniken. Dit terwijl Madurodam is vernoemd naar een verzetsstrijder die door de nazi's is vermoord. Een merk­waardige combinatie, vandaar dat ik Madurodam om uitleg heb gevraagd. Behalve een ontvangstbevestiging heb ik daar verder nooit antwoord op gekregen.


Opening in 1952 en heropening in 1996

In 1952 werd kroonprinses Beatrix benoemd tot burgemeester van Madurodam. Zij verrichtte ook de officiële opening. Luister waar zij de klemtoon legt in het woord Madúrodam. Na deze plechtigheid reed loc 1101 naar buiten met een lange trein. Dat ging bijna mis. De heer Bonthuis schreef hierover het volgende:

'Hoger, meer spanning'

Op 2 juli 1952 vond de officiële opening plaats. Die werd verricht door (toen nog) prinses Beatrix. Dat met het bouwen wel uiterst op het nippertje gewerkt was, blijkt uit het feit dat de eerste keer dat de 1101 helemaal kon rondrijden om 3.30 uur van diezelfde ochtend was. Dit gebeurde heel voorzichtig en doodrustig, bediend door een onzer op het seinhuis, waarbij ik met een tangetje in de hand er 1 meter achterliep om zo nodig hier en daar de bovenleiding nog wat bij te stellen. (...)

De officiële openingshandeling was de trein te starten. Dat ging door. Via een belletje werd naar het seinhuis een seintje gegeven, dat het zover was. Na de druk op de knop schakelde de heer Klaren via de schakelwals de stroom op de bovenleiding. De heer Enter riep door de telefoon van seinhuis naar terraskelder steeds: 'Hoger, meer spanning' en duwde de trein de kelder uit. Bij de hoogste schakelstand duurde het een eeuwigheid voordat we de trein, een 1100 met acht rijtuigen, heel langzaam om de bocht zagen verdwijnen. Er werd geklapt en iedereen meende dat met voorbedachten rade zo langzaam werd gereden. Edoch: het kon niet sneller omdat de gelijkrichter duidelijk te weinig vermogen had. De grote fout was, dat we nimmer de hele trein op volle toeren in Madurodam hadden laten rijden. Na twee rondjes hebben we enkele rijtuigen uit de trein genomen en enkele weken later is een andere gelijkrichter geïnstalleerd waardoor de problemen voorlopig voorbij waren.

Tekst: J.A. Bonthuis in Railhobby nummer 3, 1987. Beelden uit Polygoon-journaal, 1952.


Envelop met frankeerstempel, 14 juli 1952. Uit het stempel blijkt dat miniatuurstad Madurodam in dat jaar geopend was van 3 juli t/m 15 oktober.


Eerstedag-envelop, 15 mei 1996. Koningin Beatrix opent het vernieuwde Madurodam. Postzegels Marten Toonder.




Verslag excursie Madurodam (1952)

Op 27 September vond een excursie plaats naar de modelspoorweg in Madurodam, waaraan door een veertigtal leden werd deelgenomen. Begonnen werd met een demonstratie van de treinstellen, waarna een bezoek werd gebracht aan de opbergloods. Gezien de beperkte ruimte hierin, moesten de deelnemers in enkele groepen in de kelder afdalen, waar de Heer J.A. Bonthuis op onvermoeide wijze uitleg gaf over alles wat hier te zien was en dit ook demonstreerde.

In de loods bevinden zich een doorgaand hoofdspoor, drie doorlopende opstelsporen van ongeveer 16 m lengte en een doodlopend opstelspoor. In gebruik zijn hierbij 3 electrisch bediende wissels en 7 handwissels.

Het in de loods opgestelde materieel kon aan alle kanten bekeken worden, waarbij opvielen de natuurgetrouwe detailafwerking en de uitstekende vering. De Heer Bonthuis demonstreerde nog het buitengewoon licht lopen van het materieel en de werking van diverse onderdelen.

Na het bezoek aan de *kelder* werd een rondgang over het terrein gemaakt langs de gehele 350 m lange spoorbaan. Helaas werd het weer steeds slechter en tenslotte werd het gezelschap door een stortbui naar het seinhuis gedreven. Hier gaf de Heer Bonthuis aan de hand van een grote kaart een overzicht van hetgeen er in Madurodam nog gedaan moet worden. Ook werd hier de bediening van de treinen duidelijk getoond, o.a. met behulp van de *dienst*telefoon naar de opbergloods.

De deelnemers aan deze excursie kunnen terugzien op een zeer interessante middag, vooral dank zij de bereid­willigheid en het enthousiasme van de Heer Bonthuis. Wanneer volgend jaar het spoorwegbedrijf in Madurodam belangrijk uitgebreid is, zullen zij zeer zeker gaarne nogmaals een bezoek daaraan brengen.

Op de Rails, november 1952


Bezoek Madurodam (1953)

Op Maandagavond 7 September bracht een 25-tal leden een bezoek aan Madurodam teneinde aldaar onder leiding van de Heer J. A. Bonthuis de modelspoorweg te bezichtigen.

Als eerste deel van het programma werd een „materieelshow" gehouden, waarbij achtereenvolgens passeerden: de 3001* met een goederentrein, de 1101 met een goederentrein, de 1301 met een trein van 11 rijtuigen (turquoise materieel versterkt met 3 D-treinrijtuigen en een slaaprijtuig van de Wagons-Lits), en een stroomlijn-electrische 11-wagentrein, bestaande uit de 221, 641, 642 en Pec.

Vervolgens werd een bezoek gebracht aan de „kelder", waar de opstelsporen en de centrale werkplaats te vinden zijn. Hier kon men kennismaken met het materieel, dat sedert het vorige jaar in dienst gesteld is, terwijl de Heer Bonthuis hier tevens een uiteenzetting over het gehele bedrijf, en ook vele vragen beantwoordde.

Op de Rails, oktober 1953

*) Loc 3001 was een elektrisch fantasielocje.


MOROP-congres 1976

In 1976 organiseerde de NVBS het 20e MOROP-congres. Toen werd ook een bezoek gebracht aan Madurodam. In Op de Rails 1976-3 (blz. 76), schreef Max Ockeloen hierover: "Tijdens het ook in Den Haag heersende noodweer kwam de bedrijfsleider van Madurodam op het idee de verlichting te ontsteken; zo zag men het fraaie geheel in het donker met de feërieke lichtjes om 10 uur in de morgen!"


NVBS-excursies 2018

De laatste NVBS-excursie naar Madurodam vond plaats in 1953. Het werd dus tijd voor een hernieuwde kennis­making. Op 20 september 2018 waren vijftig NVBS’ers te gast, die in twee groepen een rondleiding kregen in de treinenkelder en uitleg kregen over de techniek. Daarna konden ze op eigen gelegenheid het park verkennen. Er was zoveel belangstelling, dat deze excursie op 11 oktober 2018 werd herhaald.

Lees het verslag in NVBS Actueel.



Uit het verleden van Madurodam

Overzicht Madurodam in 1958. Gefotografeerd op 6x6-negatief door de vader van Johan Kousbroek.


Madurodam, 1952. In het eerste jaar was de spoorlijn nog enkelsporig en lagen er tijdelijke houten bruggen, zoals hier op de plaats waar later de Begemann-brug zou komen. Op beide foto's zien we de turquoise loc 1101 in actie. Boven: prentbriefkaart. Onder: foto collectie Nico Spilt.


Madurodam, 1962. Gezicht op de haven met het passagiersschip 'Oranje'. Links een gashouder van de OGEM. Foto W. Spilt.


Madurodam, juli 1966. Het havenstation met divers materieel '46. In de achtergrond bevonden zich vijf diorama's van Curaçao. Foto Beno Doedens (†).


Madurodam, 1966. De term 'crowd control' kende men nog niet, maar het kon behoorlijk druk zijn in Madurodam. De bezoekers werden geacht de looproute te volgen, via smalle paden. Linksvoor het Hilversumse raadhuis, rechts daarvan kasteel Voordensteyn, nog verder naar rechts Madurodam CS. Foto W. Spilt.


Madurodam, 1966. Euromast, emplacement Eindhoven. In de voorgrond een 1200 met een bakkentrein. Foto W. Spilt.


Maquette van het hoofdkantoor van de Amsterdamsche Bank/Incasso-Bank aan het Rembrandtplein in Amsterdam. Na de fusie met de Rotterdamsche Bank in 1965 werd dit de AMRO Bank. Foto: ABN AMRO Historisch Archief.


Tram voor het centraal station. Op de tram staan de letters NVTO (Nederlandse Vereniging van Transportondernemingen). Naar een ansichtkaart uit 1953.


Tram met reclame voor de Nutsspaarbank 's-Gravenhage. Dat was in de jaren 80 een van de laatste niet-gefuseerde spaarbanken. Bij de andere spaarbanken circuleerde het woordgrapje "Peanutsspaarbank". Foto uit een bezoekersgids van Madurodam.


Pinkeltje

Tekeningen van Rein van Looy, 1955. Onder andere kasteel Voordensteyn en de Begemann-brug.
Zie ook de boekbeschrijving.


Vroeger stond in de hal een vitrine met enkele oude modellen. Zoals dit treinstel mat.'46 uit de beginjaren van Madurodam. Foto Wout Verspuy.


Madurodam, 16 maart 2007. Expositie met ijssculpturen. Foto Benjamin van Waart.


De zuivelfabriek. Het pendeltreintje werd gereden door loc 3002. Foto uit een publicatie van Madurodam.


Zuivelfabriek met treintje, op het grasveld een beeld van Hans Brinker (het origineel van Gra Rueb staat in Spaarndam). Op de rechterfoto een tram ter hoogte van de gebouwen van de VIVO: de Vrijwillige In- en Verkoop Organisatie (na diverse fusies nu onderdeel van Jumbo). Het wissel in de tramsporen leidt naar de tramloods (zie foto hieronder). Op dit punt begint de keerlus achter het Vredespaleis. Foto's uit bezoekersgids, eind jaren 70.


Rechts de gebouwen van de VIVO. Linksonder de tweesporige tramloods. Foto gemaakt door een bezoeker, jaren 60.


Madurodam in oude ansichten


Het Hilversumse raadhuis, de eerste versie uit 1956, met daarnaast kasteel Voordensteyn. In de achtergrond het seinhuis van Madurodam: een houten bouwwerk dat op een al bestaand stenen transformatorhuisje was gezet. Van hieruit werden de treinen bediend en werd het publiek in de gaten gehouden. Foto Giovanni Trimboli. Becht, 54122.


Kasteel Voordensteyn uit de beginjaren. Het wordt beschreven in de legende van Madurodam. Inmiddels is dit kasteel verdwenen; in Madurodam staat nu het Muiderslot. Trika, 084.


Blijdorp. J. v.d. Hoek, 981 (ca. 1955).

De link tussen Blijdorp en de spoorwegen wordt gevormd door architect Sybold van Ravesteijn. Die kennen we van zijn stationsgebouwen en andere gebouwen, zoals een seinhuis dat ook in Madurodam is te zien. Hij was ook de architect van diergaarde Blijdorp. Die verhuisde in 1940 naar een nieuwe locatie buiten de stad. Een deel van de gebouwen van Van Ravesteijn is inmiddels uit Blijdorp verdwenen, maar in Madurodam is men grondiger te werk gegaan: sinds 2012 is daar de hele diergaarde verdwenen.


Villawijk Starpenheuvel. Muziektent (boven) en eindpunt van de tramlijn. Een tramstel rijdt over de keerlus, om vervolgens weer naar het andere eindpunt bij het Vredespaleis te rijden. Becht, 7 en 15 (1962).


De keerlus bij het Vredespaleis. Een deel van dat paleis is te zien achter het jongetje. Helemaal links de Ambachtsschool die midden in de keerlus ligt. De tram is zojuist weer aan de reis naar Starpenheuvel begonnen. De twee gebouwen in het midden zijn van de VIVO. Later zou hier ook nog een tramloods komen. Gebr. Spanjersberg, 29024.


Langs een perron van het Madurodam CS staat een turquoise 1100. De perronkap is 8 meter lang. In de voorgrond de betonnen ondergrond waarop de tramrails zullen komen. Deze foto is gemaakt in het prille begin van Madurodam.


Het Centraal Station, jaren 50. Het heeft wel wat weg van het nieuwe station Eindhoven uit dezelfde periode, maar is het niet. De nogal gesloten overkapping is later vervangen door een meer doorzichtig exemplaar. Rechtsachter het Oriëntatiehuis. Hier werden interieurs uit verschillende eeuwen getoond. Ook had men van daaruit een overzicht over het hele stadje.


Centraal Station in de jaren 60. Op de voorgrond de trambaan. In het begin liet men de tram onderweg stoppen, maar dan was er altijd wel een bezoeker zo vriendelijk om een duwtje te geven. Vandaar dat men de trams zonder te stoppen rondjes liet rijden. "Positief", Scheveningen (1960).


Een jongetje heeft opdracht gekregen om geïnteresseerd naar oude gevels te kijken. Ansichtkaart uit de jaren 60, uitgegeven door Becht, Den Haag. Rechts in het midden het Centraal Station.


De Euromast heeft zijn ingetrede gedaan in Madurodam. Rechts een deel van het Centraal Station.


Het Centraal Station, omstreeks 1960. Op ansichtkaarten zie je altijd kinderen poseren op plaatsen waar je als bezoeker absoluut niet mocht komen. Er was een uitzondering voor blinde bezoekers: die mochten op bepaalde tijden de objecten komen aanraken.


De 'autosnelbaan' op een kaart die verzonden is in 1959. Op de voorgrond een tankstation van Shell. De snelweg was een cadeau van drie oliemaatschappijen. Die dachten: de NS bewegende treinen, wij bewegende auto's.


Het havencomplex met het passagiersschip 'Willem Ruys'. Dit model is in 1952 gebouwd door Scheepsmodelmakerij Dubbelman uit Ridderkerk. In 1965 verdween dit schip uit Madurodam. Het echte schip is onder de naam 'Achille Lauro' bekend geworden door een kaping in 1985; in 1994 is het na een brand gezonken.


De hefbrug. Daarachter ligt de 'Oranje', die later zou worden vervangen door de 'Rotterdam'. Over de brug rijdt een treinstel mat.'46 met daaraan gekoppeld Pec 907. Medio jaren 50.


Een jongetje kijkt vol belangstelling naar loc 1301 die passeert met een D-trein. Links in het midden Huis ten Bosch. Medio jaren 50.


Het s.s. 'Rotterdam' van de HAL (Holland-Amerika Lijn). Daarachter het hoofdkantoor van de HAL, het latere Hotel New York. Het model van dit schip is in 1965 door de HAL geschonken; daarvoor lag op deze plek de 'Oranje'. Ook de 'Willem Ruys' verdween toen, omdat de HAL geen schepen van de concurrentie in Madurodam wilde hebben. Over de Den Hollanderbrug rijdt een blauwe 1100 met een ketelwagentrein.


Het havencomplex met havenspoorlijnen. In het water ligt een schip waarop brand is uitgebroken, die gelukkig snel kan worden gedoofd. Op het schiereiland daarachter zou later station Enkhuizen verrijzen.


Havenstation, met loc 1148 en een 1200 in geel/grijze huisstijl. Jaren 70/80. Tegenwoordig is dit station Utrecht Centraal.


Gezicht op de haven, jaren 60. Rechts van het midden de hefbrug, die wordt genaderd door een blauwe 1200 met een D-trein. Rechts op de voorgrond een enkelsporige baan naar de haven (vanaf circa 1985 naar Enkhuizen).


Het vliegveld van Madurodam. Opstijgende vliegtuigen zijn er niet, maar we zien wel taxiënde toestellen.


Panorama uit de jaren 60. De pijl wijst naar het hoofdkantoor van de AMRO Bank aan het Rembrandtplein. Inmiddels is deze maquette verdwenen, want zo gaat dat in Madurodam: als een bedrijf stopt met sponsoren, dan verdwijnt ook hun gebouw uit het stadje.


De Euromast in de jaren 60, nog niet verhoogd met een Space Tower. Daarachter het strand. Op de voorgrond het emplacement van het Centraal Station.


Een treinstel materieel '46, nog met rode biezen, stopt bij het Centraal Station. Let op de twee lichtseinen van het stelsel 1946 in de voorgrond. Foto uit de jaren 50.


Een 1200 met autoslaaptrein vertrekt uit het Centraal Station. De kap van het station is vervangen, en de twee lichtseinen aan het uiteinde van het perron zijn vervangen door dwergseinen. Foto uit de jaren 60.


Het Centraal Station, inmiddels voorzien van een doorzichtige overkapping. Eind jaren 60. Op de voorgrond rijdt een Haagse tram voorbij.


Station Groningen, dat in 1981 de plaats van het Centraal Station innam. In de achtergrond de in 1970 met een Space Tower verhoogde Euromast. Gebr. Spanjersberg, 425147.


Gezicht op de autoweg.


Het Vredespaleis, pièce de résistance van Madurodam. Links een tram op de baan die naar de keerlus en tramloods achter het Vredespaleis liep. Inmiddels is de tram hier geheel verdwenen. Euro Color Cards, 587.


Hymne van Madurodam

Hymne van Madurodam. Tekst Peter Hofstede, muziek Tilly Talboom-Smits. Geschreven in 1952. De muziek werd afgedrukt in de bezoekersbrochures van de jaren 50 en 60. Het lied werd ten gehore gebracht bij de installatie van nieuwe jeugdgemeenteraadsleden. Er is ook een Engelse vertaling. Het lied was te koop in de winkel van Madurodam als 'grammophoonplaatje', gezongen door het Hofstads Jeugdorkest en Dolf Scheepmaker. De hymne is te horen in dit filmpje.


Suikerzakjes

Madurodamse suikerzakjes door de jaren heen. Een uitgestorven object: suiker zit nu in van die rare papieren buisjes. Dat verzamelt niet leuk.

Advertentie van de Suiker Unie. Bezoekersgids Madurodam, circa 1975.


Souveniers


Boven: vaantje van Madurodam. Jongens bonden dit soort vaantjes vroeger aan hun fiets, aan een touwtje tussen het stuur en de as van het voorwiel. Ik heb dat ook gedaan, alleen met andere vaantjes want deze heb ik pas in 2015 gekocht.

Rechts: nog een objectje dat ik pas later kocht, begin 2017. Je kon zo'n patch op je jas naaien.


Pinkeltje in Madurodam. Grammofoonplaatje uitgebracht door Philips, 1960.


Stereofoto's van View-Master. Op drie schijven staan bij elkaar 21 kleurendia's die je in stereo kunt bekijken. Hier heb je een speciale stereokijker voor nodig, maar die heb ik niet.

 

"Kleine Welt ganz gross (Madurodam)". Een 8-mm smalfilmpje, uitgebracht door de firma Mundus.


Filmstrip


Filmstrip met 23 zwart-witdia's, te vertonen via een toverlantaarn. Filmfabriek "Holland", filmstrip No. H 61, circa 1955. Gebruik de muis om te scrollen en te zoomen. Of klik hier als dit niet werkt.



Oude filmpjes

Hymne van Madurodam (1952). Tekst Peter Hofstede, muziek Tilly Talboom-Smits. Gezongen door Dolf Scheepmaker met het Hofstads Jeugdorkest. Grammofoonplaatje uitgegeven door Madurodam (DF 99210). Zwart-witbeelden: uit “Kleine Welt Ganz Gross”. Uitgebracht door Mundus (nr. 7576). Kleurenbeelden: gefilmd door J.A. Bonthuis, circa 1973. Collectie Stichting NVBS Railverzamelingen (SNR). Montage en bewerking: Nico Spilt, 2018. Bladmuziek en tekst van de hymne.


Film van British Paté uit 1955. Onder andere kleurenbeelden van rijdende treinen uit de eerste jaren van Madurodam.


Madurodam: achter de schermen. Filmpje uit 1972, onder andere beelden uit de treinenkelder, de werkplaats en het seinhuis.




Madurodam met de trein (2008)

Madurodam met de trein. Dvd uit 2008, geproduceerd door Apple Productions.

Treinreis van vijftig minuten door Nederland in schaal 1:25. De levensechte beelden zijn voorzien van bijpassende geluiden die op de echte locaties in Nederland zijn opgenomen. Gesproken commentaar is overbodig en ontbreekt daarom. Als extra is een "Führerstandmitfahrt" over het spoortraject van Madurodam opgenomen.

De videocamera was gemonteerd op een wagen die door een VIRM werd voortgeduwd. Ik kreeg deze dvd van de initiatief­nemer en producent, Ben Mathon. Hij stuurde me onder­staande foto en mailde me ook het een en ander over het ontstaan van deze film.

Madurodam gefilmd vanaf straathoogte

Ik heb met veel plezier je website bekeken. Met name je artikel over Madurodam sprak mij erg aan. Ik ben er niet drie, maar wel twintig keer als kind op bezoek geweest! En natuurlijk waren de treinen mijn meest geliefde objecten.

Sinds ik als documentairemaker programma’s ging maken, was een wens van mij om ook Madurodam eens op een heel andere manier in beeld te brengen. Niet zoals de meeste fotografen en filmers het doen, vanaf stahoogte, maar vanaf "straathoogte". Madurodam vond dit idee zo leuk, dat ik met hun fantastische medewerking een programma met unieke opnames heb kunnen maken.

Op een dieplader voor een van de treinen mochten we een HDTV-camera mee laten rijden. Op geen enkele andere manier kun je Madurodam zien zoals op deze film. Vooral het uitzicht van de machinist door alle tunnels, over bruggen en langs stations is een belevenis. Na een paar minuten ben je vergeten dat alles wat je ziet eigenlijk schaal 1 op 25 is.

Bij de eerste rit ging er even iets mis. Nadat wij in de remise onze camera op de dieplader hadden gemonteerd, vertrok de trein, maar bij de eerste wissel in de remise ging het al meteen mis. Een gloednieuwe Thalys (nog niet operationeel in Madurodam) stond net iets te dicht bij de wissel geparkeerd en onze camera raakte de voorzijde van deze prachtige trein. Een ontsporing binnen tien meter na vertrek dus.

Nadat we de eerste shots van het frontaanzicht van onze trein hadden gezien, kwamen we tot de ontdekking dat de kleine steenslagbeschadigingen aan de kopse kant eruit zagen alsof er met een groot kaliber wapen op geschoten was. De technici van Madurodam hebben toen binnen een dag de hele trein opnieuw gespoten, zodat we de volgende dag een onbeschadigde trein konden opnemen.

Alle opnames zijn voor openingstijd gemaakt, om te voorkomen dat er "reuzen" in het stadje rond zouden lopen. Er zijn dan wel geen bezoekers zo vroeg in de morgen, maar vogels houden zich beslist niet aan openingstijden. Kleine musjes lijken al groot in dit stadje, maar als er ineens een reiger bovenop een spoorbrug zit dan komt er een abrupt einde aan de illusie! We hebben dat shot dus maar niet gebruikt...

mail van Ben Mathon, Apple Productions (2008)



Film uit 2008

De film uit 2008, gemaakt door Ben Mathon, staat sinds december 2021 met zijn toestemming op YouTube.


Film uit 2021

Op 30 juli 2021, een wat regenachtige dag, filmde ik de treinen die toen rondreden. Geen trams te zien.


Miniatuur Walcheren (Mini Mundi)

Miniatuur Walcheren, juli 1967. Station Middelburg met Hondekop. Het park werd in 1954 geopend. De bedoeling was dat het na een jaar weer werd opgeheven, maar dat is nooit gebeurd. Wel is het inmiddels verhuisd naar de rand van de stad. Het is nu onderdeel van Mini Mundi.


Miniatuur Walcheren, rond 1980. Ten opzichte van 1967 is er weinig veranderd, behalve de kleur van het treinstel. Foto Luc Michiels.


Op 18 augustus 2015 kwam deze foto ongevraagd op tv: in de quiz De slimste mens. De drie kandidaten wisten niet welk kinderliedje hier werd uitgebeeld.



Minimundus

In Karintië, bij de Wörthersee, ligt het Oostenrijkse Madurodam: Minimundus (kleine wereld).

Op deze prentbriefkaart, die ik in september 2004 van mijn moeder kreeg toegestuurd, staan van links naar rechts een space shuttle, de scheve toren van Pisa, de Sophiakathedraal van Kiev, een ÖBB-stoomloc serie 52, het zeilschip Gorch Fock, de Hundertwasserkirche van Bärnbach, en de Markusdom in Venetië.

Venetië. Giethoorn van het zuiden.


Mini-Europe

Brussel, 16 augustus 2016. Houses of Parliament, Big Ben en InterCity 125 in Mini-Europe. Dit park is op dezelfde schaal gebouwd als Madurodam: 1 op 25. Het ligt vlakbij het Atomium.


Bekonscot Model Village and Railway

www.bekonscot.co.uk


Bezoekersgidsen en brochures


Wees een dag Gulliver in Madurodam. Vouwblad met een grote kaart waarop de wandelroute staat aangegeven, met in vier talen de 85 objecten die te zien zijn. Getekend door S.J. Bouma in april 1954.

Bekijk deze en andere plattegronden.


Madurodam. Bezoekersgids uit 1959. (In de gids staat geen publicatiejaar - een hinderlijke gewoonte - alleen de melding dat er in 1958 770.754 bezoekers werden geteld).


Madurodam. Bezoekersgids uit 1961.

Op het gebouw van de Haagsche Courant "ziet U het laatste nieuws voorbij draaien op de lichtkrant, precies zoals dat in werkelijkheid gebeurt bij het gebouw in de Wagenstraat, Den Haag. Iedere morgen monteert de Haagsche Courant de filmstrook met het laatste nieuws, dat zo nodig meermalen per dag verwisseld wordt."


Madurodam. Bezoekersgids uit 1962.

In de gidsen van 1961 en 1962 staat geen verschijningsdatum, maar we kunnen deze afleiden uit de hierin opgenomen bezoekcijfers. In 1952 (het eerste seizoen, 11 weken): 324.000, in 1953 bijna een half miljoen, in 1960 ruim 766.000, in 1961 1.030.920.

Bekijk de complete bezoekersgids van 1962 (pdf).


Madurodam. Bezoekersgids uit 1963.

Gids met losse wandelkaart. Er wordt geen publicatiedatum gemeld, maar uit de tekst valt af te leiden dat deze gids verscheen aan het begin van seizoen 1963 (april-oktober).


Madurodam. Wandelkaart en bezoekersgids uit 1965.

Met een advertentie van de in 1965 uit een fusie ontstane Amsterdam-Rotterdam Bank (AMRO). Ook in Madurodam werd het hoofdkantoor van de Amsterdamsche Bank toen omgedoopt.

 

Madurodam. Bezoekersgids uit 1975 of iets daarna.

Alweer een gids zonder datering. In de tekst komt als jongste jaartal 1975 voor, door de Raad van Europa uitgeroepen tot Europees monumentenjaar. Ter gelegenheid daarvan herrees in 1975 in Madurodam de Sint Janskathedraal te 's-Hertogenbosch.

Bekijk het hele boekje (pdf)


Madurodam. Bezoekersgids eind jaren 70.

Op het fotootje rechtsonder een rood dieseltreinstel bij het strand. Geen publicatie­jaar, maar uit de inhoud valt op te maken dat deze gids is verschenen na 1978.


Madurodam. Bezoekersgids uit circa 1983. Op het omslag een Haagse PCC-tram voor station Groningen, dat sinds 1981 in Madurodam staat.

Madurodam. Bezoekersgids uit circa 1985.

 

Madurodam. Bezoekersgids uit 1987. Engelstalige versie.

Madurodam. Bezoekersgids uit 1988. Franstalige versie.

 

Madurodam. Bezoekersgids uit 1993, met een beschrijving van de geschiedenis en de collectie van miniatuurstad Madurodam. Gekocht bij mijn bezoek in 1993 voor 4,50 gulden.


Madurodam. Bezoekersgids uit 1996, de eerste na de grote verbouwing in de winter van 1995/1996. Wat opvalt is dat de foto's niet altijd corresponderen met de kaartjes in de gids. Kennelijk is er tijdens de verbouwing nog wat geschoven. Meer over deze verbouwing.

Madurodam. Bezoekersgids seizoen 1998/99.

 

Souvenier. Fotoboekje met teksten in vijf talen. Gepubliceerd kort voor de omschakeling naar de euro, dus mogelijk in 2001.


Madurodam. Bezoekersgids, zonder publicatiedatum. Gekocht in 2001.

Magic Ice Madurodam. Gids over de expositie van Chinese ijs­sculpturen, te zien van 22 februari 2001 t/m 6 mei 2001.

 

Madurodam. "Ontdek de grote verhalen van Nederland". Geen publicatiedatum. Gekregen bij een bezoek in 2015.

In eerdere gidsen staan lange lijsten met namen van bedrijven die bijdragen hebben geleverd aan Madurodam, waaronder uiteraard de Nederlandse Spoorwegen. In deze gids worden nog zeven 'grote vrienden' genoemd: Flora Holland, Vos Logistics, Shell, KLM, Schiphol, Exxon Mobil, Nationale Nederlanden.


Boeken en stripverhalen


Madurodam. Met een inleiding door B. Boon-Van der Starp en veel foto's. Boek uitgegeven door Mouton & Co in de beginjaren van Madurodam.

In de versie die ik bezit staat een in memoriam van mevrouw Boon-Van der Starp, de stichtster van Madurodam, die overleed in 1959.


Bams en Bine in Madurodam! Knud Bavngaard. Foto's Hubert Hutzelsider. Nederlandse vertaling Bets Bone Jensen-Elze. Circa 1968.

Twee Deense beertjes beleefden sinds 1956 allerlei avonturen. Dit keer in Madurodam. Met samenvattingen van het verhaal in het Engels en het Duits.


Pinkeltje in Madurodam. Dick Laan. Van Holkema & Warendorf, Bussum. ISBN 9026903073. Twaalfde druk. Omslag en illustraties Rein van Looy.

Onze pinkgrote held beleeft avonturen in Madurodam. De eerste druk van dit boek verscheen in 1955. Dick Laan (1898-1973) schreef vanaf 1939 dertig boeken over Pinkeltje. Literatuur uit het begin van mijn eigen leescarrière.

Bekijk enkele tekeningen uit het boek.


De kwakstralen. Willy Vandersteen. Standaard Uitgeverij.

Suske en Wiske beleven, samen met Lambik, Sidonia en Jerom, een avontuur dat zich gedeeltelijk afspeelt in Madurodam. Dit stripverhaal verscheen in 1962 in de Belgische kranten De Standaard en Het Nieuwsblad. De eerste albumuitgave verscheen in 1963.

Het album is diverse malen herdrukt en er bestaan versies met verschillende omslagen. De blauwe versie verscheen rond 2000. Voorin staan enkele bladzijden met onder andere de legende van Madurodam.

 

Meccano Magazine, November 1952: The Fairy City of Madurodam (pdf)


Literatuur

  • Op de Rails, augustus en september 1952, januari 1953 (artikelserie door J.A. Bonthuis)
  • Op de Rails, november 1952 en oktober 1953 (verslagen van NVBS-bezoeken aan Madurodam)
  • Op de Rails, juli 1981 (artikel over de nieuwe maquette van station Groningen)
  • Meccano Magazine, November 1952: "The Fairy City of Madurodam"
  • Op de Rails, januari 1979 (M. Ockeloen over de nieuwe maquette van Valkenburg)
  • Railhobby 1985 nummers 4, 5, 10 en 11; en 1987 nummers 3 en 5 (artikelserie door J.A. Bonthuis)
  • Spoorwegjournaal 93, 94 en 96 uit 1996 (over de geschiedenis van Madurodam en de grote renovatie in 1995, door Paul de Groot)
  • Spoorwegjournaal 131 uit 2003 (themanummer 50 jaar Madurodam)
  • 50 jaar Madurodam. Bijlage (op mini-formaat) van de Haagsche Courant, 26 juni 2002.
  • Le Train 193, Mai 2004: "Le monde merveilleux de Madurodam"
  • Transmobiel, april/mei/juni 2009 (artikel over een hijsklus in 2009)



Zie ook:

Internet:





vorige       start       omhoog