NS-jubileum 1939

Ik ben er zelf niet bijgeweest, maar ik heb wel interessant materiaal over dit 100-jarig jubileum. Vanwege de oorlogsdreiging werd het jubileum in 1939 sober gevierd. Rechts een speldje dat het NS-personeel in 1939 kreeg uitgereikt ter gelegenheid van het jubileum. Het was gecombineerd met een rood-wit-blauw lintje, maar dat bezit ik niet.

Tevens aandacht voor enkele andere jubilea, waaronder die van de SS en de NCS in 1913

Een in 1934 door het Nederlandsch Spoorweg Museum uitgegeven strooibiljet. Het museum was toen nog gevestigd in het hoofdgebouw Moreelselaan 4 te Utrecht.

De stoomloc is de Arend, een van de breedspoor­locomotieven die in 1839 dienst gingen doen tussen Amsterdam en Haarlem. Van deze locomotief is in de werkplaatsen van NS een replica gebouwd, die met drie rijtuigen (eveneens replica's) dienstdeden in het jubileumjaar 1939.

Lees meer over de oprichting en de eerste jaren van het Spoorwegmuseum.

Postzegels met Arend en Mat'36. Uitgegeven in 1939 ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de spoorwegen.

Spoorwegmuseum, juni 1973. De Arend, de in 1938 gebouwde replica van een van de eerste Nederlandse locomotieven. Op de tweede foto een model van de Arend met drie rijtuigen, in 1989 uitgegeven ter gelegenheid van het 150-jarig jubileum van de spoorwegen. Op de voorgrond de eerste Duitse locomotief, gedacht als kerstboomhanger.

Amsterdam, Frederiksplein, 1939. Foto's gemaakt tijdens het 100-jarig jubileum van de spoorwegen. De in 1938 in Zwolle gebouwde replica van De Arend rijdt rondjes op het feestterrein, waarop onder andere een 3900 is tentoongesteld. Foto van Walsem, Utrecht. Rechts een lepeltje uit 1939, gemaakt door Kon. Begeer Voorschoten. Collectie Nico Spilt.

NS-jubileum, Amsterdam 1939. Gefilmd door A.G. Nijmeijer. En opnamen van De Arend in Delft, 1948. Gefilmd door R.J. Gramsma. Bron: filmarchief van de Stichting NVBS Railverzamelingen (SNR).

Uit de historische e-canon van Fokke & Sukke. Reid, Geleijnse & Van Tol, 2007.

Het eeuwfeest-geschenk van de erkende organisaties aan de Directie (1939 en 1989)

"Ofschoon in de dag- en vakbladen reeds uitvoerige mededeelingen verschenen zijn over het door den Personeelraad namens de vijf erkende organisaties aan de Directie aan te bieden huldeblijk bij gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de Ned. Spoorwegen, achten wij het toch passen ook in dit eeuwfeest-nummer daaraan eenige woorden te wijden.

Het spreekt vanzelf, dat de Raad over een en ander voorafgaand overleg gepleegd heeft met de hoofd­besturen, wier vertegenwoordiger hij is. De noodige overeenstemming was spoedig bereikt. De hoofdbesturen stelden uit hun resp. bondskas tezamen een bedrag van maximum ƒ 10.000,- ter beschikking van den Raad.

Na beraad met de Directie, die het plan met veel sympathie begroette, werd besloten dat een marmeren beeldengroep, te plaatsen in de hal van het Centraal-Station te Utrecht, zou worden aangeboden.

De besprekingen met den heer Ir. van Ravesteijn, architect-ingenieur N.S., den bouwmeester van het nieuwe Utrecht C.S., leidden er toe, dat aan een drietal kunstenaars verzocht werd een ontwerp in te zenden, welke ontwerpen beoordeeld zijn door een jury van drie personen, onder wie ook Ir. van Ravesteijn. De keuze van de jury viel op het ontwerp van den heer Ch. Eyck, met welke keuze zich de Personeelraad unaniem vereenigde.

Waar het inmiddels Augustus 1939 was geworden, vóórdat de opdracht tot vervaardiging van het plastiek aan den heer Eyck verstrekt kon worden, behoeft het geen betoog, dat de kunstenaar met het eigenlijke werk op 20 September niet gereed kon zijn, daarvoor moest hem ongeveer een jaar tijds gegeven worden, zoodat plaatsing van het marmeren beeld niet eerder zal kunnen geschieden - als alles meeloopt - dan Juli 1940.

Toch zal de aanbieding plaats hebben op den dag van het eeuwfeest n.l. op 20 September. Voor deze gelegenheid zal de beeldhouwer een op ongeveer ware grootte vervaardigd gipsmodel in de hal van Utrecht C.S. plaatsen. De aanbieding aan de Directie geschiedt door den wnd.-voorzitter van den Personeelraad den heer H.J. van Braambeek, in tegenwoordigheid van de Hoofd­besturen en een aantal genoodigden.

Dit wit-marmeren monument, dat een fraaie versiering voor de imposante hal van station Utrecht C.S. belooft te worden, zal tot in lengte van dagen een mooi getuigenis zijn van de goede verstandhouding tusschen Directie en erkende organisaties, van de verbondenheid van leiding en personeel. Moge het een blijvende aansporing zijn voor beide partijen om op den ingeslagen weg voort te gaan."

Bron: Feestnummer van Het Rechte Spoor van 20 september 1939, een uitgave van de R.K. Bond van Spoor- en Tramwegpersoneel St. Raphaël.

Stationshal Utrecht CS, 6 juli 2004. Een beeld dat in 1939 door het personeel van de NS is aangeboden aan de directie. Dit ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de spoorwegen in Nederland. De vier "erkende organisaties" betaalden 10.000 gulden voor dit kunstwerk, wat in die tijd een enorm bedrag was.

Vijftig jaar later, in 1989, waren de vakbonden een stuk goedkoper uit: zij boden hetzelfde beeld voor de tweede keer aan, nu voorzien van een plaat met de tekst "Dwarsliggen en samenwerken schept een band".

Het gedrocht is aan alle kanten voorzien van symbolen die naar de spoorwegen verwijzen. Opvallend is een slak tegen de zijkant: die verwijst naar de trage pensioen­onderhandelingen met de directie van NS.

Tegenwoordig staat dit beeld in het Spoorweg­museum.

Haarlem, 12 november 2009. Tegeltableau, aangeboden door de Bond van Gepensioneerden bij de Ned. Spoor- en Tramwegen ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de spoorwegen op 20 september 1939.

Maastricht, 19 oktober 2006. Tegelplateau in de stationshal, ter gelegenheid van het 100-jarige jubileum van de Nederlandsche Spoorwegen aangeboden door de kristal-, glas- en aardewerkfabrieken "de Sphinx" uit Maastricht.
Links loc de Arend, rechts een dieselelektrisch treinstel. De vrouw boven het gevleugelde wiel heeft nu eens een keer geen blote borsten.

Ik zag dit jubileumblik uit 1939 een keer bij een stand met tweedehandsboeken. Ik vond het toen te duur. Een half jaar later zag ik hetzelfde blik weer, in een andere plaats maar bij dezelfde boekenstand. Toen wist ik: dit blik wil bij mij horen. Het was nog steeds duur, maar ik heb het wel gekocht. Op het deksel het nieuwe centraal station van Utrecht, inmiddels al weer lang geleden gesloopt. Op Marktplaats heb ik zo'n blik ooit aangeboden gezien als koektrommel, maar er hebben toch echt 50 sigaren ingezeten, waarschijnlijk met mooie sigarenbandjes. Er staat geen merknaam op, alleen een accijnsnummer: 2742. Dat was het nummer van de Tornado Sigarenfabrieken (Van der Torre uit Groningen).

Amsterdam, 21 april 2008. 1939 was ook het jaar waarin de grote spoorwegwerken in Amsterdam gereed kwamen. Deze plaat hangt in een tunnel bij het Muiderpoortstation, om precies te zijn hier in de 1e Van Swindenstraat. De buurtbewoners waren erg blij dat ze niet meer voor de spoorbomen hoefden te wachten. In de jaren dertig is de spoorlijn verhoogd en zijn de stations Amsterdam Amstel en Muiderpoort gebouwd.

Ook in Duitsland worden spoorwegjubilea gevierd, steeds vier jaar eerder dan in Nederland. Op de foto, die ik in 1970 maakte, een Agfa-reclame in een eersteklas coupé, met als thema "125 Jahre Deutsche Eisenbahnen, 1835-1960". Meer over Duitse jubilea.

Geschiedenis der Nederlandsche Spoorwegen 1832-1938. Door Mr. Dr. J.H. Jonckers Nieboer, Oud-Hoofdinspecteur bij de Nederlandsche Spoorwegen. Uitg. Nijgh & Van Ditmar N.V., Rotterdam. Tweede, geheel herziene druk (de eerste druk verscheen in 1907). Uit het voorbericht: "De tweede druk van dit werk verschijnt aan den vóóravond der herdenking van het honderdjarig bestaan van den eersten spoorweg in Nederland - de lijn Amsterdam-Haarlem, die op 20 september 1839 voor het verkeer geopend werd - en is, in verband daarmede, als een jubileum-uitgave te beschouwen."

De Nederlandsche Spoorwegen in caricatuur. Samengesteld door Mr. Dr. J.H. Jonckers Nieboer. Met een voorwoord van Dr. Ir. J. Goudriaan. Uitg. A.W. Bruna & Zoon's, Utrecht 1939. Verzameling spotprenten uit de periode 1839-1939, uitgegeven ter gelegenheid van het 100-jarig jubileum van de NS. De spotprenten (tegenwoordig noem je dat cartoons) zijn voorzien van een toelichting. Dat is plezierig, anders zouden de meeste volstrekt onbegrijpelijk zijn voor de tegenwoordige beschouwer. De beroemde prent van Albert Hahn uit 1903 ontbreekt uiteraard niet.

100 jaar spoorwegen in Nederland. Overzicht van het ontstaan en de ontwikkeling der spoorwegen in Nederland. Uitgegeven ter gelegenheid van het eeuwfeest der Nederlandsche Spoorwegen. Utrecht, september 1939. Uitgereikt aan het personeel. Het hoger personeel kreeg een versie met een rood omslag waarop in 24 karaat goud het logo was gedrukt.

Opening Amstelstation Amsterdam 13-10-'39. Veertien zwart-witfoto's van de door architect Schelling ontworpen stationsgebouwen Amsterdam-Muiderpoort en het Amstelstation. Beide stations werden in gebruik genomen in 1939. Tegelijk ging het Weesperpoortstation buiten gebruik. De treinen uit Utrecht reden voortaan door tot het Centraal Station.

Reproductie van dit boek.

De trein 1839-1939. Gids voor de spoorwegtentoonstelling op het Frederiksplein in Amsterdam, gehouden van 8 september t/m 1 oktober 1939 ter gelegenheid van het honderdjarig jublieum.

Plattegrond van het tentoonstellingsterrein. Bovenin station "De Eenhonderd Roe", het eerste Amsterdamse station uit 1839. Om het terrein reed een replica van De Arend. Ander materieel waren een Sik, een stoomloc serie 3900 met rijtuigen, een gestroomlijnde dieselmotorwagen en een elektrisch driewagenstel. [hou muis boven de plattegrond voor een vergroting]

Nederlandsche Spoorwegen 1839-1939. Feestnummer van Het rechte spoor van 20 september 1939. Uitgave van den Nederl. R.K. bond van spoor- en tramwegpersoneel St. Raphaël.

Op het omslag loc 6303, waar ook katholieke stokers minder graag dienst op zullen hebben gedaan.

Gids eeuwfeest Nederlandsche Spoorwegen. Officieele Gids der Feestelijkheden ter gelegenheid van het honderd-jarig bestaan der spoorwegen in Nederland, te Utrecht van 25 September tot 23 October 1939. Uitgaaf van het Comité Personeel Utrecht Eeuwfeest Nederlandsche Spoorwegen.

Men had grote plannen voor de viering van het eeuwfeest in Utrecht. Zo zouden er in Utrecht twintig dagen lang bijeenkomsten worden georganiseerd voor het gehele NS-personeel. Het Gemeentebestuur van Utrecht was van plan om een lunapark in te richten en om de stad te versieren en feestelijk te verlichten. De programmagids was al gereedgemaakt, toen in Nederland de mobilisatie was afgekondigd: de Tweede wereldoorlog was begonnen.

Aanvankelijk zou men het hele programma schrappen, maar later kwam men tot het inzicht om toch een deel doorgang te laten vinden. Het oorspronkelijke programma is in zijn geheel afgedrukt in deze gids, terwijl achterin is aangegeven welke onderdelen daarvan daadwerkelijk zouden plaatsvinden. Dit betrof een aantal concerten, toneelavonden en kinderfeesten, en een historische verkeersoptocht op 7 oktober 1939.

Een persoonlijk woord door Prof. J. Goudriaan.

Boekje dat verscheen ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van de spoorwegen in september 1939. Door de oorlogs­omstandigheden waren de feestelijkheden aanmerkelijk soberder geworden dan men van plan was. Goudriaan, de in 1938 benoemde directeur van NS, was daardoor niet in de gelegenheid het personeel toe te spreken. In plaats daarvan schreef hij zijn gedachten op in dit boekje.

100 jaar NS 1839-1939. "Propaganda-gedenkuitgave ter gelegenheid van het Honderd-jarig bestaan der Nederlandsche Spoorwegen".

De spoorwegen in Nederland. In 1948 verscheen een nieuwe versie van dit boek, eveneens uitgegeven door het Algemeen Publiciteitskantoor, Amsterdam, met medewerking van de N.V. Nederlandsche Spoorwegen.

Nederlandsche tramwegen en hun autobussen. Algemeen Publiciteitskantoor, Amsterdam, 1941.

"Het moge waar zijn, dat de tramwegen nog lang niet zoo oud zijn als de Spoorwegen, die in September 1939 hun eeuwfeest hebben gevierd, toch hebben zij reeds een eerbiedwaardige staat van dienst, gezien het feit, dat de oudste maatschappijen toch reeds lang hun vijftigjarig feest voorbij zijn, en met frisschen moed aan de tweede helft begonnen zijn."

Mijn en spoor in goud. Uitgave ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de Staatsmijnen in 1952. Onder redactie van M. Kemp. Uitgegeven door Publiciteitsbureau Veldeke te Maastricht, in samenwerking met het Algemeen Publiciteitskantoor (Amsterdam) en het Limburgsch Dagblad (Heerlen).

Het boek bestaat uit vier delen: I. Jubileum Nederlandsche Staatsmijnen. II.De mijnindustrieën in Limburg. III. De Nederlandsche Spoorwegenin Zuid-Limburg. IV. Folklore en toerisme. Zie ook het thema over de kolenmijnen.

Van lichten en schiften. Gedenkboek van de Nederlandsche Vereeniging van Spoor- en Tramwegpersoneel 1886-1936. Uitgegeven ter gelegenheid van de herdenking van het vijftig-jarig bestaan. Door H.J. van Braambeek.

Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij 1839-1889. Gedenkboek van de HIJSM, ter gelegenheid van het 50-jarig jubileum. (origineel exemplaar)

Meer over de HIJSM.

Nederlandsche Centraal Spoorweg Maatschappij, dienstorder 621. Gedenkboek uitgegeven ter gelegenheid van het 50-jarig jubileum van de NCSM in 1913. (origineel exemplaar)

Met de toespraken die bij die gelegenheid zijn gehouden en met foto's van de versierde stations en andere gebouwen tussen Utrecht, Amersfoort en Wezep, het traject dat in 1863 door de NCS in gebruik werd genomen. In 1864 volgde het gedeelte Hattem-Zwolle en in 1865 Zwolle-Kampen, maar die telden voor het jubileum niet mee. Enkele jaren na het jubileum werd de exploitatie van de NCS-lijnen overgenomen door de SS. De aandeelhouders van de NCS hebben nooit veel plezier gehad van hun investering.

Meer over de NCS.

Maatschappij tot exploitatie van Staatsspoorwegen. 1863-1913. Terugblik op vijftig jaren spoorweggebeuren in Nederland. Gedenkboek van de SS. Heruitgave van uitgeverij Noorderboek, Groningen 1986. ISBN 9069500159. Weinig tekst, veel fraaie foto's.

Ik bezit ook een (wat gehavende) oorspronkelijke uitgave uit 1913.

Meer over de SS.

vorige       start       omhoog