Posttreinen

Van oudsher werd er met treinen ook post vervoerd, doorgaans in speciale postrijtuigen. Toen de NS in de jaren dertig stroomlijnmaterieel in dienst begon te stellen, ontstond er behoefte aan postrijtuigen die daaraan gekoppeld konden worden. Vlak voor en na de Tweede Wereldoorlog werden er stroomlijnpostrijtuigen (Pec) gebouwd, in enkele iets van elkaar verschillende uitvoeringen.

Later werden er ook aparte posttreinen ingezet. Aanvankelijk waren dat omgebouwde Blokkendozen (mp 9201 t/m 9225), Vanaf 1965 werden er speciaal voor dat doel gebouwde motorpostrijtuigen (mP 3001 t/m 3035) ingezet. Het vervoer van post met reizigerstreinen is in 1979 gestaakt. Inmiddels vindt er in Nederland helemaal geen postvervoer meer over de rails plaats.

Pec 902, een getrokken postrijtuig en mP 3029 en 3031 zijn bewaard gebleven.

Motorpost, zojuist afgeleverd en nog zonder nummer. Het schilderjaar staat er wel op: 1965. Fabrieksfoto Werkspoor.

Nijmegen, 31 juli 1968. Motorposten 3004 en 3034. Let op de goederenwagen ertussen.

Hilversum, 8 november 1968. Simultaanvertrek van treinstel 501 naar Utrecht en mP 3001 naar Amersfoort. Tweede foto: mP3022 in Rotterdam CS, 27 december 1968.

Hilversum, 22 februari 1969. Postrijtuig Pec 902 tussen een Hondekop en treinstel 268. Dit gestroomlijnde postrijtuig is als enige bewaard gebleven. Deze postrijtuigen waren primair bestemd voor gebruik in elektrische treinen. Ze konden ook dienstdoen achter dieseltreinstellen, maar dit kwam in de praktijk weinig voor. De deuk boven de koppelingen stamt uit de tijd dat de dieseltreinstellen (DE3) nog een ander type koppeling hadden dan de Scharfenbergkoppeling van de elektrische treinstellen. De postrijtuigen hadden toen een koppeling waarvan een deel omhoog geklapt kon worden. Nadat de DE3'en een andere koppeling hadden gekregen, verviel deze constructie. De later gebouwde postrijtuigen misten dan ook de deuk boven de koppeling.

Leeuwarden, 2 juli 1969. Locomotor 244 met een koppelwagen en stroomlijnpostrijtuig Pec 908. Tweede foto: Roosendaal, 25 juli 1969. Postrijtuigen Pec 931 en Pec 913.

Amsterdam CS, 24 september 1969. Motorposten 3013 en 3018 op weg naar het postperron. Dit perron en het bijbehorende postgebouw zijn in 2003 gesloopt.

Amsterdam, 24 april 1970. Postrijtuig plan E 50840037024 onder de kap van het CS op het zogeheten 'katafalkspoor'. Kleurenfoto (vanaf het seinhuis bij Amsterdam Dijksgracht): mP 3028 als trein 1.15971 kort na vertrek uit het CS.

Ongevallen met mP

Op 18 juli 1970 reed mP 3010 's nachts op de overweg in de Eperweg bij Nunspeet een busje aan. Hierbij kwamen vijf personen om het leven. Op 13 oktober 1970 was mP 3021 betrokken bij een ongeval in Beek-Elsloo. Beide motor­posten brandden volledig uit en zijn in 1974 gesloopt.

Op 29 juni 1972 was mP 3022 betrokken bij een botsing met een ertstrein bij Blauwkapel. Deze mP is daarna weer gerepareerd. Twee andere motorposten zijn bij branden verloren gegaan: mP 3008 in 1995, mP 3035 in 1990.

   Nunspeet, 3 augustus 1970. De uitgebrande mP 3010.

Hilversum, 12 juli 1972. Motorpost 3029 met twee postrijtuigen op weg van Amersfoort naar Amsterdam.

Hilversum, 12 juli 1972. Motorpost 3029 is met twee postrijtuigen op weg van Amersfoort naar Amsterdam. mP3029 is tegenwoordig eigendom van de Stichting 2454 CREW en is in 2021 in het rood/geel weer op de baan verschenen.

Hilversum, 13 juli 1972. Motorpost 3007 met twee postrijtuigen op weg naar Amsterdam. Het eerste rijtuig is een plan C (P7911-7920), het tweede een plan E (P7921-7930) of L (P7931-7943). De machinist wuift naar de fotograaf.

Groningen, 1972. Postrijtuig Pec 1904 wacht op zijn volgende klus. Links van het midden de torenspits van de Sint Jozefkerk. Collectie Mike Morant.

Utrecht, 26 juli 1972. Treinstel 237 met Pec 936. De aanduiding Pec betekent: P=post, e=elektrisch stroomlijnmaterieel, c=closet (er was dus een wc aan boord). De tweede foto toont het laden van postzakken in de tijd dat Utrecht nog geen postperron had. Rechts staat mP 3012.

Rotterdam, 14 juli 1973. Motorposten 3023 en 3031. Op de tweede foto treinstel 280 met Pec 1931 op sleeptouw, richting Amsterdam. In hun laatste jaren kregen de Pec's een 1 voor het nummer, omdat er toen plan V's in de serie 900 instroomden.

Werkplaats Haarlem, 27 oktober 1973. Motordienstwagen 978 1 801, daarachter mP 3009. Voordat laatstgenoemde mP's in dienst kwamen, deden voormalige Blokkendoosmotorwagens dienst in het postvervoer. Daartoe waren ze voorzien van extra zijdeuren, zoals de op deze foto afgebeelde "Jim".

Utrecht GE, 28 april 1976. Posttreinen in drie verschillende beschilderingen.

Tilburg, eind jaren 70. Het postperron, gefotografeerd vanaf het dak van het postkantoor. Langs het perron een motorpost. Er is niemand te zien, want het personeel heeft om middernacht koffiepauze. Deze foto kreeg ik van Jan Vennix, die daar toen werkte. Een paar jaar later is hij naar Nieuw-Zeeland verhuisd.

Utrecht, 10 mei 1982. Op dit kopspoor was vaak een kleine materieeltentoonstelling te zien. Dit keer mP 3022 met daarachter meetrijtuig "Jules" en loc 1001. Deze motorpost loc was op 30 juni 1972 bij Blauwkapel betrokken bij een botsing met loc 1107.

Spoorwegmuseum, oktober 1986. Pec 1902 (bouwjaar 1938, voorheen P 8502, Pec 902) is bewaard gebleven dankzij de Stibans. Links mijn dochter Karin.

Spoorwegmuseum, 10 augustus 2006. Postrijtuig P7920 (een plan C uit 1952). De hand is van mijn dochter Charlotte. Het postmaterieel was rijkseigendom, vandaar het wapen op de zijkant en het ontbreken van een NS-logo. Let op de brievenbus in de zijkant: vanaf het perron kon je je brieven posten. Zogenaamde treinbrieven moest je hier niet in doen, maar afgeven op het station. Deze brieven, waarvoor extra gefrankeerd moest worden met speciale zegels die je op het station kocht, werden meegegeven met treinen. Op de plaats van aankomst konden deze brieven worden afgehaald op het station, of worden bezorgd door de PTT. Correspondenten van kranten verzonden hun artikelen en foto's vaak per treinbrief.

Sittard, 13 mei 1988. Motorpost 3003 en postwagens. In de lucht zie je de weerspiegeling van de ramen van mijn trein.

Utrecht, 20 juli 1989. Motorpost 3008 nadert het postperron met vier postwagens. Zie ook postactiviteiten in Utrecht

Bunnik, 12 april 1991. Motorpost mP3015 is met drie postwagens als trein 51604 op weg naar Utrecht. Het huis in de achtergrond zou jaren later bekend komen te staan als Blokpost Bunnik. Foto Ron de Jong.

Utrecht, 10 januari 1996. De voormalige motorposten zijn enige tijd gebruikt voor het vervoer van materialen tussen de NS-werkplaatsen. Hier loopt mP 3030 binnen met twee wagens. Op de achterste wordt reclame gemaakt voor de werkplaats Amersfoort: "maatwerk in goederentechniek". Dat heeft niet mogen baten: de werkplaats is later gesloten.

Utrecht, 11 april 2002. Na het staken van het postvervoer per trein zijn de mP's overbodig geworden. Sommige zijn gereïncarneerd als meettrein. Zoals mP 3032, die nu als "Jules" over de baan rijdt. Tweede foto: Zwolle, 4 augustus 2003. Twee andere motorposten zijn omgebouwd tot meettrein ten behoeve van het toekomstige Europese beveiligingssysteem ERTMS. Klik hier voor meer meettreinen.

Amersfoort, 11 september 2004. Deze twee vroegere motorposten, de Railion-rode mP 3030 en de PTT/NS-rood/gele 3027, zijn voorzien van een installatie om gladde sporen ruw te maken. 's Ochtends vroeg, voordat de treindienst begint, wordt via deze installatie Sandite op de rails aangebracht.

Bunnik, 11 april 2006. De voormalige motorpost 3027 wordt regelmatig ingeschakeld voor bijzondere klusjes. Vandaag verzorgde de hevig besmeurde mP de overbrenging van loc 185 568 van Emmerich naar de loods in Utrecht. Hier zal de zilvergrijze loc worden gereedgemaakt voor testritten op de HSL.

Op 14 april 2006 werd mP 3031 achter loc 1312 overgebracht van de werkplaats Tilburg naar de werkplaats in Amsterdam. De motorpost, eigendom van het Spoorwegmuseum, is teruggebracht in zijn oorspronkelijke glimmend-bruine kleurstelling. Foto's Rob van der Rest (Tilburg) en Arne Vermeulen (Den Bosch).

Ten westen van Boxtel, 8 oktober 2005. De klok werd vandaag even een halve eeuw teruggezet. Treinstel 273 met stroomlijnpostrijtuig Pec 902. De combinatie is op weg van Blerick naar Tilburg, waar de Pec zal worden opgeknapt. Foto's Jeroen Meulenaars.

Bij Venlo, 13 augustus 2006. DE1 41 met Pec 902 op weg naar de NSM-loods in Blerick. Hier zal het gestroomlijnde postrijtuig, voorzien van het oorspronkelijke nummer P8502, worden opgeborgen. De postrijtuigen moesten in hun eigen energiebehoefte voorzien. De verlichting werd verzorgd door een generator die aan een van de assen is bevestigd en die tijdens het rijden accu's oplaadde. De verwarming vond plaats met kolenkachels. Achter een DE1 of DE2 zullen de gestroomlijnde postrijtuigen nooit in de normale dienst te zien zijn geweest, maar deze combinatie levert wel mooie plaatjes op. Foto's Arne Vermeulen

Amsterdam, onderhoudsbedrijf Zaanstraat, 15 september 2007. Meetrijtuig "Jules" (voorheen mP 3032) en mP 3030, manusje van alles van Railion.

Blerick, 26 januari 2008. Voormalige postwagen, Hbbkkss 128424220435 (kortweg 043), nu eigendom van het Spoorwegmuseum.

Amersfoort, 16 april 2010. Motorpostrijtuig mP 9204, voorheen Jules, van het Spoorwegmuseum.

Utrecht, 1 februari 2010. Museummaterieel op pad: mP 3031, rijtuig C 8104, Hbbkks 043, loc 1211, loc 1312.

Spoorwegmuseum, 11 februari 2017. Voor de jeugdige kijkers: op het perron staat een telefooncel.

Utrecht, 30 mei 2021. Motorpost 3029 van de Stichting 2454 CREW en 3031 van het Spoorwegmuseum zijn uit het museum vertrokken voor een ritje Amersfoort, Apeldoorn, Deventer, Zutphen, Arnhem (kopmaken op Ahb), Nijmegen, Den Bosch, Eindhoven, Blerick. Ze passeren hier de voormalige halte Biltstraat (Utb). Bekijk ook het filmpje.

Op zaterdag 29 oktober 2022 organiseerde de NVBS een excursie met twee treinen die 'haasje-over' met elkaar speelden. Ze kwamen ook door Bunnik. Eerst kwam DE3 151 voorbij, na enkele minuten gevolgd door mP 3029 met twee rijtuigen van de SSN.

Postrijtuig NS P 6061. Fabrieksfoto Hannoversche Waggonfabrik (Hawa), circa 1924.

Een loc uit de reeks 3901-3922 rijdt met een mailtrein door Middelburg. De loc heeft nog geen windleiplaten. De foto moet daarom gemaakt zijn in 1929 of in de eerste maanden van 1930. Achter de loc lopen twee postrijtuigen mee, te herkennen aan de lichtkoepels op het dak. Deze zijn bedoeld om de postsorteerders wat verlichting te geven. Mailtrein is misschien een vreemd woord: Engels en Nederlands door elkaar. Maar zo werden die treinen nu eenmaal genoemd. Ze gaven aansluiting op de mailboten van en naar Engeland. Met een mailtrein werden ook passagiers vervoerd, vandaar dat je het woord niet zomaar kunt vertalen met posttrein. Foto D.P. Cornelisse, collectie Adriaan Pothuizen.

"Post tijdig! Dat is: zodra uw brief gereed is." Advertentie in het programmablad van de jubileumtentoonstelling op het Frederiksplein in Amsterdam in 1939.

Hilversum, 16 januari 1963. Over spoor 2 komt posttrein 4629 uit Amsterdam aangestoven, gereden door een mP 9200. Rechts het gebouw van speciaaldrukkerij De Blaeuwe Werelt. Foto Adriaan Pothuizen.

Pec 8501. Let op de opklapbare dubbele koppeling, nodig omdat het dieselmaterieel toen nog een andere koppeling had dan het elektrische materieel. Fabrieksfoto Werkspoor.

Stroomlijnpostrijtuig P 8504. Fabrieksfoto Beijnes.

York, National Railway Museum, 24 juni 2008. Treintje uit 1930 van de Post Office Railway. Dit was het ruim tien kilometer lange ondergrondse postnetwerk van Londen. In 2003 werd dit na meer dan 75 jaar stilgelegd.

Aan de "Mail Rail" is sinds 2017 een tentoonstelling gewijd in het Postal Museum in Londen. Bezoekers kunnen ook een ondergronds ritje maken. www.postalmuseum.org

York, National Railway Museum, 24 juni 2008. Postrijtuig met een installatie om al rijdend postzakken uit te wisselen.

Great Train Robbery

Op 8 augustus 1963 werd door de bende van Ronnie Biggs een posttrein bij Sears Crossing overvallen. De rovers gingen er vandoor met 2,6 miljoen pond. De bankbiljetten moesten eigenlijk in Londen worden vernietigd. Slechts een paar honderduizend pond is teruggevonden. Biggs wist 35 jaar lang uit handen van de Britse politie te blijven en leefde al die tijd als een ware playboy in Brazilië. Ziek en blut keerde hij 2001 naar Engeland terug om daar in hechtenis te worden genomen. In 2013 is hij overleden.

Van vliegende postzakken tot sorteren aan boord

Vijfentwintig jaar geleden kwam een einde aan een tijdperk: op 16 mei 1997 eindigde 150 jaar aan postvervoer over het spoor. Het Spoorwegmuseum in Utrecht stond in 2022 stil bij de bijzondere geschiedenis van de posttrein met een speciale tentoonstelling. Zie het artikel met filmpje op de site van www.rtvutrecht.nl. Met enkele bijdragen van mijn hand.

uit "Onze treinen en lokomotieven" (1977)

PTT-kwartet uit de jaren 70, toen de post nog in bruine treinen werd vervoerd.

Elektrische treinen in Nederland. Deel 2. Door Carel van Gestel e.a. Uitg. de Alk, Alkmaar, tweede druk 1997. ISBN 9060139895. Dit deel beschrijft het stroomlijnmaterieel 1940, 1946, postrijtuigen Pec, materieel 1954 (Hondekoppen) en het Beneluxmaterieel uit 1957.

Elektrische treinen in Nederland. Deel 3. Door Carel van Gestel e.a. Uitg. de Alk, Alkmaar, 1997. ISBN 906013057X. Dit deel beschrijft het stroomlijnmaterieel Plan T, Plan V, de motorpostrijtuigen, Plan Y (Sprinters) en Plan Z (Koplopers).

Overval op de nachtposttrein 3037. Door Wim van Helden. Uitgeverij Kluitman, Alkmaar, 1968. Kluitman-jeugdserie 1014, ISBN 9020612182.

De nachtposttrein naar Vlissingen is overvallen, maar dankzij slim speurwerk weet inspecteur Arglistig deze zaak gelukkig op te lossen. De bende bleek over handlangers te beschikken op het spoorwegpostkantoor in Rotterdam. De auteur van het boek heeft duidelijk research verricht bij de NS en de PTT. Op het omslag staat motorpost 3037 afgebeeld, getekend door Herry Behrens.

Spoor en post in Nederland. In dit boek wordt ingegaan op de manier waarop door de jaren heen post is vervoerd per openbaar vervoer. Het is echter vooral een wegwijzer voor verzamelaars van frankeer- en andere zegels en stempels. Uitgegeven door het Nederlands Spoorwegmuseum, 1979.

De Zaak 24/48. Uitgave van PTT Post in 1990, bestemd voor het eigen personeel. In dit als stripalbum vormgegeven boek wordt ingegaan op de twee poststromen die men sinds oktober 1989 kent: 24-uursservice voor gewone post, en 48-uursservice voor postpartijen zoals tijdschriften. Met reportages over bijvoorbeeld het postvervoer per trein, en een spannend & leerzaam stripverhaal van Teun Berserik.

vorige       start       omhoog