Crossley-bussen

Over opleggerbussen en meer.

Crossley-bus met door Werkspoor gebouwde carrosserie. Afbeelding uit "Werkspoor 1827-1952", feestnummer van de Werkplaats-courant die verscheen ter gelegenheid van het 125-jarig bestaan. Collectie Nico Spilt.

Akkrum, 1949. Een Crossley-bus van de NTM. De in 1947/48 gebouwde bus staat mooi in de verf. Ze is net opgehaald bij autospuiterij Elzinga in Irnsum die bussen spoot voor de busbedrijven. Onderweg naar Leeuwarden poseert de bemanning even in Akkrum. De automonteurs zijn van links naar rechts: Gerd Schöne (een halve Duitser), George (een Canadees) en Bouke (een Fries). Deze foto werd mij in oktober 2023 gemaild door de dochter van Gerd Schöne: Ingrid Morrison.

Arnhem, september 1951. Crossley-bus van de Nederlandsche Buurtspoorweg Maatschappij (NBM) als lijn 23 naar Veenendaal, kenteken L-55113. De betonnen paal is van de trolleybusbovenleiding. De gebouwen op de achtergrond staan op het noordelijke gedeelte van het Willemsplein, tussen het plein en de plek waar ooit het oude station stond en waar ooit het nieuwe station zal staan. De bushalte staat op het Nieuwe Plein en de bus staat in zuidelijke richting naar de Rijn/Onderlangs. Links, niet te zien, staat het Hotel Haarhuis. Welgeteld één oude boom heeft de tand des tijds en de vooruitgang weerstaan en staat tussen de busbaan richting Arnhem-Zuid. Verder is hier tegenwoordig alleen asfalt, beton, masten en een dicht web van bovenleidingen te zien. Collectie Mike Morant.

Stationsplein Hilversum, 1 september 1960. NBM 1521 ('grote Crossley') ingezet op lijn 34 naar Huizen aan de halte voor het stationsgebouw. Tweede foto: 4 september 1960. NBM 1721 ('kleine Crossley') ingezet op lijn 34 naar Huizen. Foto's Adriaan Pothuizen. Zie ook Bussen op en rond het stationsplein.

Hilversum, 19 september 1960. NBM-bussen op het terrein van de vroegere Gooische Stoomtram. Van links naar rechts de Crossley 1220 (NB-99-02) die in december 1960 buiten dienst gesteld zou worden, de Leyland 4711 (TB-13-08) en de Crossley 2136 (NB-64-64) die in juli 1961 zou worden verkocht naar Drenthe (DABO/EDS). Foto Adriaan Pothuizen.

Model van een andere bus uit het Crossley-tijdperk (circa 1950). Er zijn er echter niet zoveel van gebouwd, waardoor het een vrij onbekend type is. Het is een DAF B510S, type Waukesha 51 S, met een opbouw van Verheul/De Schelde. Bijzonder was de toegankelijkheid van de motor: de grill kon omhoog worden geklapt, waarna de Waukesha-motor in zijn geheel naar voren kon worden geschoven. Een verschil met de Crossleys is de instap vóór de teruggeplaatste vooras. Dit wordt ook wel een trambus genoemd. De bouwer van dit model is onbekend, de eigenaar is Henk van der Waarden. Foto Henk Koster (1980).

Dordrecht, 19 mei 1990. Een Crossley-bus van de Nederlandsche Spoorwegen uit 1948. Crossley Motors leverde na de oorlog 925 van dit soort bussen, waarbij in veel gevallen de carrosserie door Nederlandse bedrijven werd gebouwd. Ze werden gebruikt door diverse aan NS gelieerde busondernemingen. Op de bussen deed een conducteur dienst. Die kon uitrusten op een eigen klapstoeltje bij de middendeur.

Hoorn, 1997. Ontmoeting tussen Crossley 1108 (museumbus van de SVA, kenteken NB-55-73) en loc 18 met rijtuig 22 van de Gooische. De bus vervoerde een gezelschap van het Gooisch Vervoer Museum. Foto Henk Koster.

Deze bus is in 1947 opgebouwd bij de firma De Schelde in Dordrecht, op een chassis van Crossley Motors uit Manchester. De carrosserie is uitgevoerd in lichtmetaal. De bus heeft van 1948-1951 gereden bij Velox in Arnhem, en in 1952 korte tijd bij de NBM in Rhenen. Daarna is ze naar de NTM gegaan, maar heeft daar geen dienstgedaan. In 1954 werd ze verbouwd tot schermbeeldwagen ten behoeve van röntgenonderzoek. In 1970 werd ze door NS geschonken aan de Stichting Veteraan Autobussen (SVA), werkgroep Pijnacker, die haar in de oorspronkelijke staat terugbracht. Het is de enig overgebleven Crossley in Nederland.

Leimuiden, 5 mei 1973. Een Ford 59B uit 1947, kenteken NB-33-79. Deed eerst dienst bij de BBA in Breda, later bij de GTW in Doetinchem. Op de lijnfilm staat Vlissingen. Rechts staat bus 1108 van de NBM, een Crossley uit 1947. Op de afgebladderde zijkant staat het NS-logo. Fotograaf onbekend. Achterop de foto staat 0276-9915; een NVBS-nummer? Beide bussen zijn bewaard gebleven bij de Stichting Veteraan Autobussen (SVA).

Amsterdam CS, 1966. Voormalige NBM 1108, ingericht als "schermbeeldauto" waarin NS-personeel werd doorgelicht. Deze tweede functie is waarschijnlijk de uiteindelijke redding geweest van deze bus, anders was er geen enkele Nederlandse Crossley bewaard gebleven. Foto Aad de Meij.

Een bus van Kras-Tours, kenteken NB-50-72. Dit is een Crossley (mogelijk nummer 1060) met een Domburg-carrosserie. Foto Jan Voerman, collectie SVA.

Opleggerbussen

Opleggerbussen van de Nederlandse Spoorwegen. Foto's NS, collectie Nico Spilt. Bovenste foto: Wilhelminapark, zomer 1946. Onderste foto: zojuist afgeleverde bussen op het stationsplein voor Hgb I, najaar 1946.

De NS heeft 240 van dit soort bussen gehad (met 250 trekkers), die werden gebruikt als vervangend vervoer tijdens de wederopbouw van het spoorwegnet. Ze reden zowel op de NS-busdiensten als op de grote lijnen van de bus­dochterbedrijven van NS. Ze voerden dan natuurlijk hun eigen bedrijfsnaam in plaats van het opschrift Ned. Spoorwegen. De trekkers waren gebouwd door Crossley Motors in Engeland, de opleggers waren van DAF en de opbouw werd geleverd door Verheul, Aviolanda, Fokker of Werkspoor. De opleggerbussen werden geleidelijk vervangen door 'gewone' Crossley's; op de NS-busdiensten was dat de Crossley-Schelde serie 1001-1129. Vanaf 1949 werd hun inzet schaars en vanaf 1951 mochten ze van de inspectie alleen nog worden ingezet voor groeps­vervoer. In 1955 ging de laatste uit dienst. De bussen op deze foto's dragen kentekens van de provincie Utrecht (beginnend met een L). Het ronde bord met de letter B betekent dat ze niet op B-wegen mochten komen.

De vader van Wilco Kuiperij heeft gereden op deze opleggerbus. Hij draagt een uniform van de NS. De foto is gemaakt rond 1948, mogelijk in Dieren. Rechts staat de opvolger van de opleggerbus, uit de nieuwe Crossley 1000-serie.

Eindhoven, 3 mei 2019. Opleggerbus van DAF, zoals gebruikt door Philips, in het DAF-museum.

Eindhoven, 16 oktober 2010. Model van een opleggerbus, gebouwd door de heer H. van Geffen. Dit is een radiografisch bestuurbaar model, schaal 1:16. De trekker is een DAF Torpedo, een ontwerp uit 1957. Ook de oplegger stamt uit deze periode; dit is een variant van de kort na de oorlog gebouwde opleggerbussen. De kleuren zijn van Philips. Deze bussen werden gebruikt om forensend personeel, onder andere uit België, te vervoeren. Het idee was dat de trekkers dan overdag voor andere transportwerkzaamheden gebruikt konden worden. De opleggerbussen deden dienst totdat ze door de wetgever, vanwege de veiligheid, werden verboden. Philips heeft een van deze opleggerbussen verbouwd tot televisiereportagewagen. Deze reportagewagen werd bij de start van de televisie in Nederland uitgeleend aan de NTS. Later nam de NTS deze oplegger over van Philips. Ze werd ingezet als Reportagetrein 1. De latere reportagetreinen van de NTS waren gebouwd op basis van een Commer-chassis.

Luzern, Verkehrshaus der Schweiz, 11 juli 2007. Opleggerbus gebouwd door Ford voor de Flughafen Zürich.

Zie ook:

Internet:


vorige       start       omhoog