Fietstocht Bilthoven – DriebergenVerslag van een fietstocht die we maakten op 11 augustus 2005. We begonnen bij station Bilthoven en fietsten langs Bosch en Duin en Austerlitz naar Driebergen. Vandaar gingen we met de trein weer terug naar Bilthoven. Sommige foto's zijn tijdens andere tochten gemaakt. Als gids diende een boek van Alexander Artz: “Fietsen en wandelen langs oude spoorwegen in Nederland”. Uitg. Elmar, Rijswijk. 2001. ISBN 9038910452. Tekst en illustraties mogen uit dit boek worden overgenomen onder vermelding van de bron. Hieronder ook aandacht voor de al dan niet verdwenen spoorwoningen langs deze lijn, voor een misleidend wandelartikel in NRC Handelsblad, voor het inmiddels gesloopte spoorviaduct bij Zeist en voor de halte Driebergen-Austerlitz die niet zo lang heeft bestaan. |
|
Na onze fietstocht in 2005 is er het nodige veranderd, of beter gezegd verdwenen. Voor zover mij bekend heb ik dit in cursief gemeld. Op 13 april 2019 organiseerde de NVBS een excursie naar de overblijfselen van de spoorlijnen Bilthoven – Zeist en Nijkerk – Voorthuizen. Dat leverde enkele bevindingen op die ik eveneens heb verwerkt. |
Wandeltocht Bilthoven – Driebergen, 17 km
|
Over het gebiedDe Utrechtse Heuvelrug was, evenals het naburige Gooi, ooit een streek van arme boeren en bosbouwers die zich met huisnijverheid wat extra inkomsten konden verwerven. Hoewel deze streek tussen een aantal belangrijke kernen lag – Amsterdam, Utrecht, Amersfoort – was de invloed van buitenaf minimaal. Hierin kwam pas verandering aan het eind van de achttiende eeuw. De ontwikkeling van een plaats als Zeist is illustratief in dat opzicht. Zeist is een dorp van middeleeuwse oorsprong. Het had tot in de achttiende eeuw weinig betekenis, al gaf het monumentale slot de plaats wel enig cachet. Rondom het slot verrezen in de achttiende eeuw de monumentale gebouwen van het klooster van de Hernhutters, de Moravische Broederschap die in eigen land vervolgd werd. De komst van de Hernhutters bracht enige bedrijvigheid: zij waren niet alleen een biddend, maar ook een werkend slag mensen, en stichtten bedrijfjes, onder andere voor metaalbewerking. Bovendien stichtten vele rijkelui, onder invloed van het toen levende arcadische ideaal, een fraaie buitenplaats langs de straatweg Utrecht – Rhenen. De "Stichtse Lustwarande" breidde zich steeds meer uit, totdat de hele straatweg één aaneenschakeling van schitterende buitenplaatsen was. De ene in middeleeuwse stijl, de andere als een suikertaart, weer een andere in strengclassicistische stijl. De komst van al deze rijken betekende geld in het laatje voor de plaatselijke middenstanders en ambachtslieden. Er kwam verzorgende industrie op; er kwamen metaalbedrijven, een gasfabriek en wasserijen. De Nederlandse Centraalspoorweg Maatschappij, die o.a. sinds 1863 de lijn Amersfoort – Utrecht exploiteerde, zag dat het de moeite waard kon zijn een spoorlijn aan te leggen naar deze snel groeiende plaats. De lijnen Utrecht – Amersfoort en Utrecht – Arnhem liepen net buiten Zeist om, zodat de inwoners lange tijd op paardetramverbindingen waren aangewezen. Daarom werd in 1901 door de NCSM een zijtak Bilthoven – Zeist aangelegd – rijkelijk laat, maar het grote villapark ten oosten van Zeist werd daardoor eindelijk goed bereikbaar. En men hoopte dat deze nieuwe lijn aanleiding zou geven tot de stichting van nog meer villaparken. Die kwamen er ook, maar toch is de lijn nooit een groot succes geworden. De omweg over Bilthoven werd te groot gevonden. De tramlijnen naar Utrecht liepen wél min of meer langs de kortste weg; door de electrifïcatie enkele jaren later verbeterde de dienstverlening van de trams sterk. Uiteindelijk legde de spoorweg het loodje. Door de bossen en heuvels loopt nu nog een fraai pad, met nog twee stationsgebouwen. Heel anders is de geschiedenis van het uiterst curieuze Bornia-lijntje. Op het landgoed Bornia, eigendom van een gelijknamige Friese familie, werd rond 1900 een compleet smalspoornet aangelegd, met wagonloods en tal van stopplaatsen bij mooie punten, zoals de dromerige vijver midden in het bos. Enkele perronnetjes herinneren nog aan deze spoorweg die alleen diende voor de afvoer van hout. Tekst: Alexander Artz, 2000 |
Toeristische tips
|
|
RoutebeschrijvingTekst Alexander Artz, in cursief opmerkingen van Nico Spilt.
|
Foto's en fietsverslag
|
|
Zeist, 4 januari 2007. De spoorlijn uit Bilthoven eindigde bij station Zeist. Hiervandaan vertrokken ook de trams naar Utrecht en naar Driebergen en verder. Alleen de namen van twee parkeergarages herinneren nog aan dit railverleden. Het emplacement aan de Slotlaan heeft plaatsgemaakt voor een busstation. |
|
Bilthoven, 12 november 2011. Deze vroegere stationschefswoning is in 2012 gesloopt. Ze kreeg daarna bij het Spoorwegmuseum een nieuw leven. Meer over deze woning. |
|
Bilthoven, 3 mei 2003. Op deze plek kruiste de lijn naar Zeist de Julianalaan. Hier stond ook het enige overwegwachtershuis langs deze spoorlijn. Aan de gevel de naam "de Overweg". In 2015 is deze woning gesloopt en vervangen door een villa met een hoog hek eromheen. |
|
Bilthoven, wachterswoning bij de Julianalaan. De bovenste foto is gemaakt tussen 1920 en 1935. Het armsein geldt voor treinen uit de richting Zeist. De onderste foto is gemaakt tussen 1935 en 1945. Links de overweg met wachthuisje. De wachterswoning werd bewoond door het gezin van wegwerker T. Timmer en overwegwachteres mevr. W. Timmer-van de Visch. Foto's uit het Utrechts Archief, catalogusnummer 801974 en 801980. |
|
Bosch en Duin, 13 april 2019. De vroegere stationschefwoning. |
|
Huis ter Heide, 13 april 2019. De vroegere stationschefwoning. |
(...) Het is een geslaagd idee, wandelen langs voormalige spoorlijnen. De rails liggen er allang niet meer, maar sommige lijnen bestaan voort als een soort onzichtbare gangen. Het resultaat voor de wandelaar zijn ongebruikelijk ruime, ongewoon rechte paden en weggetjes, zelfs in het bos kun je honderden meters ver kijken. (...) Ik denk me in hoe het honderd jaar geleden was, aan zo’n enkele spoorlijn waar iedere paar uur een trein tussen de beuken en de dennen voorbij tsjoekte, met een stoomfluit die de eksters overstemde en pompende wielen die de struiken opzij woeien. (...) Hier en daar laten zich bemoste restanten van perronnetjes onderscheiden en ook enkele voormalige stations zijn herkenbaar. Slanke, dreigende gebouwen, mooie locaties voor een griezelfilm op niveau. De mooiste is het voormalig station Bosch en Duin. Het ligt afgelegen deftig te zijn tussen de hoge rechte bomen, met witte muren en wimpers van lindegroen-geglazuurde tegelpatronen boven de hoge vensters. (...) Joyce Roodnat in NRC Handelsblad, 2 februari 2002. Zij maakte de wandeling uit het boekje van Alexander Artz, maar vergiste zich in het gebouw. Klik op het knipsel voor een vergroting. |
Het verhaal hiernaast is mooi opgeschreven, maar het gebouw dat Joyce Roodnat zag is niet het vroegere station van Bosch en Duin (dat bestaat niet meer). De woning, eigendom van een wijnhandelaar, staat daarvoor ook veel te ver weg van het spoortracé. Deze foto maakte ik op 14 augustus 2005. |
|
|
Spoorviaduct bij Zeist, 1972 (foto Kees van de Meene) en 22 april 2005 (foto Nico Spilt).
|
|
Huis ter Heide, 14 augustus 2020. Sik 329 bij het voormalige station resp. café Spitfire. Ons team was op de tandem gestapt om even een kijkje te nemen. Het gebouw werd op dat moment gerenoveerd, de eigenaar wist nog niet precies wat hij er mee zou gaan doen. |
Aan de Verlengde Traaij werd op 1 september 1932 de halte Driebergen-Austerlitz in gebruik genomen. Men mikte op bezoekers van de Pyramide van Austerlitz. Een groot succes was de halte kennelijk niet, want op 15 mei 1938 kwam ze weer te vervallen. Er zijn tegenwoordig geen sporen meer van te vinden. De Traaij is iets verlegd en loopt nu onder de spoorlijn door. Hieronder knipsels uit de periode juli-september 1932, met dank aan Hans Hermans. Lees meer over de wachtposten aan de spoorlijn Utrecht – Arnhem. |
|
|
Het lijnennet van de NBM in 1937. Het traject Rhenen – Arnhem was al verbust. Je kon in die tijd een dagtocht maken langs drie dierentuinen: Zeist, Rhenen en Arnhem. Het Zeister Dierenpark is tijdens de oorlog gesloten, na de oorlog kreeg Amersfoort een dierentuin. Een andere bezienswaardigheid is de Pyramide van Austerlitz. |
Wandelen en fietsen langs spoorwegerfgoed. Bij de opening van de tentoonstelling Utrecht Spoorstad in december 2018 werd ook het bijbehorende boek gepresenteerd: 175 jaar Utrecht Spoorstad. Wandelen en fietsen langs spoorwegerfgoed. Dit boek is geschreven door Kees Volkers, historisch geograaf. Kees heeft tientallen boeken en gidsen op zijn naam staan. In dit boek heeft hij een wandelroute en een fietsroute uitgezet langs de vele spoorgerelateerde bezienswaardigheden die Utrecht telt. Uitgegeven door Stokerkade in samenwerking met het Utrechts Archief, 2018. ISBN 9789079156467. |
|
Zie ook: |
Meer lezen:
|