Gooische Stoomtram

Vaak aangeduid met de malicieuze bijnaam "Gooische Moordenaar", vanwege de ongelukken die er regelmatig plaatsvonden. Volgens de statistieken vielen er gemiddeld twee dodelijke slachtoffers per jaar. Er reden veel trams, veelal in een uurdienst, en dat tikt statistisch natuurlijk aan. Maar een belangrijke factor was ook dat op de stoomlocs alleen een machinist dienst deed, die dus onderweg ook voor het vuur moest zorgen. Zie ook het verderop beschreven boekje "In het spoor van de Gooische Tram".

Tramdorp Hilversum

Hilversum, 9 februari 1969. Het besneeuwde "tramdorp" aan de Goudenregenlaan. Hier werden vanaf 1947 voormalige rijtuigen van de Gooische Stoomtram als woning gebruikt. Deze noodwoningen moesten in de jaren 70 verdwijnen.

Op de foto staat een grote motorwagen, herkenbaar aan de ovalen ramen. Hiervan stonden er vier in het tramdorp: de 10, 14, 16 en 17. De 14 is dankzij de Stoomtram Hoorn-Medemblik bewaard gebleven. Ik weet niet welk motorrijtuig op deze foto staat. Er stonden ook enkele rijtuigen; hiervan zijn de AB 22 en 25 eveneens naar de SHM gegaan. De motorwagens 10-19 hebben bij de NS dienst­gedaan als omBC 501-510.

Ook elder hebben voormalige rijtuigen dienstgedaan als noodwoning, zoals bij Bosch en Duin.

Hoorn en Wognum, 27 juni 1970. Een loc van de Gooische Stoomtram: nummer 18, die bij de Tramweg Stichting de naam "Leeghwater" heeft gekregen. De loc is in 1921 gebouwd door Henschel. In 1937 kwam ze terecht bij een suikerfabriek in Roosendaal. In 1967 was dit de eerste loc die bij de toen net opgerichte TS in dienst kwam. De loc heeft hier nog treinbuffers en een schroefkoppeling. Bij de Stoomtram Hoorn-Medemblik heeft ze later haar oorspronkelijke middenbuffer weer teruggekregen. Merk op dat de loc niet symmetrisch is: aan de voorkant zitten deurtjes om toegang te kunnen krijgen tot de rookkastdeur. De lange cilinder op het dak is van de luchtdrukrem die de loc later heeft gekregen. In haar stoomtramtijd had ze een vacuümrem.

Hilversum, 3 september 2003. Het stationsgebouw van de Gooische Stoomtram (GS), gebouwd in 1905. Vanaf 1939 was in dit gebouw het hoofdkantoor van de Gooische Tramweg Maatschappij (GTM) gevestigd. Waar vroeger het perron lag is nu een parkeerplaats. De verbouwde rijtuigloods wordt tegenwoordig gebruikt voor de stalling van bussen. Het was een kopstation, maar er liep langs het gebouw, waar je nu bussen ziet rijden, wel een verbindingsspoor naar het NS-depot. Dat depot heeft plaatsgemaakt voor het Oosterspoorplein. Waar nu de naam "Connexxion" op de gevel staat, hebben achtereenvolgens de namen "Gooische Stoomtram", "N.V. Gooische Tramweg Mij.", "Ned. Buurtspoorweg Mij.", "Centraal Nederland" en "Midnet" gestaan. Van de "Gooise Moordenaar" is in 't Gooi verder weinig meer terug te vinden. Het tramstation bij station Naarden-Bussum is nu een fietsenstalling. In Laren staat een monument tegenover de plaats waar vroeger het tramstation stond (hoek Burgemeester van Nispenstraat-Stationsweg).

Het station van de Gooische Tramweg Maatschappij op schaal 1:87. Daarachter het perron van waar de stoomtrams naar Laren vertrokken. Ook lagen daar een rijtuigloods, een werkplaats en een kleine locloods. Op de voorgrond het verbindingsspoor waarover locomotieven van de Gooische Stoomtram naar het NS-depot konden rijden om bevoorraad te worden. Via dat spoor werden ook goederenwagens uitgewisseld. Foto gemaakt op 20 oktober 2007 op de baan van de Modelbouw Vereniging Hilversum.

Hilversum, 19 september 1960. NBM-bussen op het terrein van de vroegere Gooische Stoomtram. Van links naar rechts de Crossley 1220 (NB-99-02) die in december 1960 buiten dienst gesteld zou worden, de Leyland 4711 (TB-13-08) en de Crossley 2136 (NB-64-64) die in juli 1961 zou worden verkocht naar Drenthe (DABO/EDS). Foto Adriaan Pothuizen.

Hoorn, 1997. Ontmoeting tussen Crossley 1108 (museumbus van de SVA, kenteken NB-55-73) en loc 18 met rijtuig 22 van de Gooische. De bus vervoerde een gezelschap van het Gooisch Vervoer Museum. Foto Henk Koster.

Monument voor een moordenaar

Huizen, 2 februari 2013. Monument voor de Gooische Moordenaar. Het kunstwerk, gemaakt door Peeter Kos en Pieter Hogenbirk, werd op 1 februari overgedragen aan de gemeente Huizen. Het staat op de rotonde van de Blaricummerweg en de Randweg, de plek waar de tram vroeger Huizen binnen kwam rijden. Het materiaal is cortenstaal; dat roest niet maar krijgt wel een roestbruine kleur. Foto en fotomontage Henk Koster.

Op 18 september 2005 werd bij de SHM de Gooische Stoomtram weer tot leven gewekt. In actie kwamen loc 18 met bijpassende rijtuigen en goederenwagens. Foto's Wouter Adriaanse.

Medemblik, 5 augustus 2008. De Gooische Stoomtram, getrokken door stoomtramlocomotief 18 uit 1921. Achter de loc hangen onder andere de twee gerestaureerde Gooise stoomtramrijtuigen die de Museumstoomtram Hoorn-Medemblik in zijn collectie heeft. Het teakhouten Jugenstil-salonrijtuig 22 dateert uit 1904 en rijtuig 21 werd gebouwd in 1915. De Gooise tram werd gerestaureerd in 1990 en is sinds die tijd als rijdend monument te bewonderen. Foto Rob van der Woude.

Virtuele stoomtram

Op de Gooische Brink in het centrum van Hilversum kon je een virtuele reis maken met de Gooische Stoomtram. Foto gemaakt op 5 oktober 2021.

Hilversum, 5 oktober 2021. Foto's door Rienk Nauta en Henk Koster.

Herinneringen aan de oorlog in Hilversum

"Het was 15 maart 1945 en Hilversum lag in het gebied waar de Hongerwinter heerste. Het zuiden van ons land was al bevrijd. Ik was in die tijd een jongetje van 8 jaar en drie maanden oud en deze foto’s maakten diepe indruk op mij omdat er zoveel op te zien is waar ik herinneringen aan heb." Aldus Emile Albers in de herinneringen die bij hem opkwamen na het zien van een aantal luchtfoto's. Lees het hele verhaal (pdf).

De railverbindingen tussen Hilversum en Amsterdam. In rood het net van de Gooische Stoomtram. De lijn van Hilversum naar Amsterdam Weesperpoort liep min of meer parallel aan de Oosterspoorweg van de HIJSM. De zijtak naar het station Naarden bestond nog niet toen deze kaart werd getekend. Linksonder de Rijnspoorweg die Amsterdam Weesperpoort met Utrecht en Arnhem verbond. Uit "Gids langs de Gooische Stoomtramlijn", 1882.

Concurrentie voor de Gooische Stoomtram: de "Gooi-Express"
van de gebroeders Jaarsveld uit Hilversum.
Voor deze motorbusdienst werden uitsluitend DAAG omnibussen gebruikt.
Zomerdienstregeling 1926. Streekarchief Gooi en Vechtstreek

Gooische Stoomtram Galop

Gehavend omslag van bladmuziek voor piano: de "Gooische Stoomtram Galop" door de in vergetelheid geraakte componist Michaelis, uitgegeven door Brix von Wahlberg uit Amsterdam. De uitgave moet dateren van voor 1898, toen Brix von Wahlberg werd overgenomen door G. Alsbach & Co. De tekening heeft niets met de Gooische Stoomtram te maken. Ik heb alleen het omslag, de bladmuziek ontbreekt.

Een stoomtram galoppeert niet, dus de titel van het muziekstuk lijkt weinig gelukkig gekozen, maar Albert Pieters liet mij weten dat 'galop' een opgewekte muziekstijl is, verwant aan de polka en de can-can. De vader van Albert speelde dit stuk vroeger vaak op de piano. Na lang zoeken vond Albert een kopie van de bladmuziek (pdf). In het stuk is te horen dat de tram uit de rails loopt ('Noodlottige toestand') en een botsing ('Ontmoeting'). Zelfs de vertrek­bel zit erin verwerkt. Albert is van plan een piano te kopen en het stuk in te studeren.

In afwachting daarvan is het nummer wel op een andere manier te horen: Hans de Sain heeft er in april 2020 een midi-bestand van gemaakt. Er zijn plannen voor een filmpje waarin bladmuziek en geluid zijn gecombineerd: de Gooische Stoomtram Play Along. Bezoek ondertussen eens de fraaie webpagina die Hans heeft gemaakt over de Gooische Stoomtram.

Boeken

De Gooische Stoomtram en andere lijnen in het Gooi. Door W.I. Engel. Uitg. Wyt, Rotterdam 1972. ISBN 9060076125. Deel 11 uit de serie Trams en tramlijnen.

Daar reed toen de Gooische. Een historische tramrit van Amsterdam naar het Gooi. Door R. Meyn. Albis uitgeverij, Hilversum 1996. ISBN 9070715023.

  

Gids langs de Gooische Stoomtramlijn. Door H. Joh. Smid. Uitgegeven door J. Heek, Hilversum in 1882. Met een kaartje van het lijnennet. Facsimile heruitgave. (Het kaartje is hierboven te zien.)

In het spoor van de Gooische Tram. Door Bep de Boer. Uitg. Van Wijland, Laren 2004. ISBN 9077285059. Chronologisch overzicht van alle incidenten en ongevallen die zich met "De Gooische Moordenaar" hebben voorgedaan. Gemiddeld twee dodelijke slachtoffers per jaar; kom daar tegenwoordig nog eens om!

  

De Gooische Moordenaar. Tramgeschiedenis 1880-1958. Door W.I. Engel. Uitg. Pirola, Schoorl 1981. ISBN 9064550247.

De 's-Gravelandsche paardetram. Door W.I. Engel. Uitg. Pirola, 1985. ISBN 9064550395.

Vanaf 1889 verbond deze tramlijn het station Hilversum met de gemeente 's-Graveland. De lijn was een uitkomst voor de vele villabezitters in Hilversum en omgeving die in Amsterdam werkten maar in het Gooi woonden. In 1923 konden de paarden het niet meer opnemen tegen de concurrerende autobus. Op het omslag een paardetram op de Kerkbrink in Hilversum, voor het toenmalige gemeentehuis.

Zie ook Op de Rails, december 1954.

Zie ook:

Website:


vorige       start       omhoog