Voorbeelden
Normaalspoor hebben we te danken aan de afstand tussen de wielen van de in Engeland gebruikte kolenwagens. Toen daar
door George Stephenson de eerste locomotieven en spoorlijnen werden gebouwd, ging men uit van die afstand: 4 feet 8½ inch (1435 mm). Alleen
de Great Western Railway, ontworpen door de eigenzinnige Brunel, week daar van af. Hier bedroeg
de spoorwijdte 7 feet ¼ inch (2140 mm). Vanaf 1864 werden de lijnen omgebouwd op normaalspoor, of werd er een derde rail tussen gelegd. In 1892 werden in één weekend de
nog resterende breedspoorlijnen van de GWR omgebouwd op normaalspoor.
Ook in Nederland heeft men breedspoor gekend, in navolging van de ideeën van Brunel. De HSM gebruikte tussen Amsterdam, Haarlem en
Rotterdam een spoorwijdte van 1945 mm, net als de NRS tussen Amsterdam, Utrecht en Arnhem. De NRS ging in 1855 over op normaalspoor, zodat
men bij de grens met Pruisen zonder overstappen of overladen kon doorrijden. In 1866 volgde de HSM. Van een van
de eerste HSM-locs, de Arend, staat een replica in het Spoorwegmuseum. Die kan over een stukje
breedspoor heen en weer rijden.
De verschillende spoorwegmaatschappijen in Duitsland kozen vanaf het begin voor normaalspoor. Alleen de Badense spoorwegen besloten in 1839
om een spoorlijn van Mannheim naar Basel aan te leggen op 1600 mm. Maar toen de lijn bijna klaar was, in 1854, bleek dat toch geen handige
keuze te zijn en bouwde men de hele lijn om op normaalspoor. In de nazitijd zijn in Duitsland plannen gemaakt voor een enorme Breitspurbahn.
In de Verenigde Staten kende men in de beginjaren meer dan tien verschillende spoorwijdtes. In
de noordelijke staten had normaalspoor de overhand, in de zuidelijk staten gebruikte men vooral 5 feet. In 1886 ging men ook daar over
op normaalspoor.
Spanje koos aanvankelijk voor een spoorwijdte van 1674 mm (6 Castiliaanse voet), naar verluidt omdat men bang was voor een invasie
vanuit Frankrijk. Portugal koos als verdediging tegen Spanje voor een spoorwijdte van 1665 mm. Portugese
treinen konden zodoende wel rijden op het Spaanse spoorwegnet, maar andersom was niet mogelijk. In 1952 besloten Spanje en Portugal om samen
gefaseerd over te stappen op een spoorwijdte van 1668 mm, aangeduid als Iberisch breedspoor. Spaanse hogesnelheidstreinen rijden op
normaalspoor. Zie ook het verwisselen van assen aan de Frans-Spaanse grens.
Er wordt weleens beweerd dat Rusland voor breedspoor (1520 mm) koos om strategische redenen: het
zou het voor buitenlandse troepen moeilijker maken om het land binnen te trekken. De Engelse ingenieur die de spoorlijn Moskou-Petersburg
ontwierp koos echter voor 5 feet omdat dat een gemakkelijke maat was. Er was op dat moment geen enkel zicht op een verbinding van
deze spoorlijn met die van andere landen. Toen Duitsland tijdens de Eerste Wereldoorlog Rusland binnenviel, bleek het breedspoor
ook nauwelijks een belemmering: men kon eenvoudig een van de spoorstaven loshalen en iets naar binnen weer op de dwarsliggers bevestigen.
Finland heeft dezelfde spoorwijdte als Rusland.
Breedspoor van 1676 mm (5 ft 6 in) wordt gebruikt in India, Pakistan, Sri Lanka, Argentinië en Chili.
Het is ook veel gebruikt in Canada en de VS. In San Francisco rijdt BART (Bay Area Rapid Transit) nog steeds op 1676 mm.
In Ierland en Brazilië rijdt men op 1600 mm breedspoor. In Australië kent
men als gevolg van historische fouten drie spoorwijdtes: 1600 mm, normaalspoor en 1067 mm (kaapspoor).
In Zuid-Afrika zijn de hoofdspoorlijnen in smalspoor van 1067 mm aangelegd, het zogeheten
kaapspoor. Ook in Japan gebruikt men kaapspoor, maar de hogesnelheidstreinen rijden op normaalspoor.
Meterspoor (1000 mm) wordt vaak bij trams gebruikt. Ook de treinen in de Harz rijden op meterspoor,
evenals de Zwitserse Rhätische Bahn. Nederlandse
trams en metro's rijden op normaalspoor, de RTM reed (en rijdt) op kaapspoor.
Verder zijn overal ter wereld veel smalspoorlijnen aangelegd. Een paar Oostenrijkse voorbeelden zijn de Steyrtalbahn en
de Waldviertelbahn, beide 760 mm (zogeheten Bosnisch spoor). Nog smaller is het spoor van
de Weense Liliputbahn.
|
