Vlaggen en gebaren

Spoorwegmuseum, 10 augustus 2006. Een wachtpost in de omgeving van Haarlem, omstreeks 1848. Een spoorwegwachter geeft met een witte vlag het sein veilig. De wachters communiceerden met elkaar via semaforen (optische telegraaf). Pas later werden seinpalen toegepast die voor de machinisten waren bestemd. Naar een olieverfschilderij van Wouterus Verschuur.

Utrecht CS, 24 maart 1973. Gele vlag: niet tegen het voertuig botsen, niet afstoten. Antwerpen, 30 juni 2005. Rode vlag: niet verder rijden. Spoorwegmuseum, 22 december 2007. Groene vlag: veilig. Simpelveld, 13 december 2003. Blauwe vlag: geeft aan waar de trein langs het perron moet stoppen. Dit stopplaatssein kan ook door een verplaatsbare blauwe lamp worden gegeven, of door twee vaste blauwe lampen langs het perron.

Een zeer grofstoffelijke manier van communiceren was het knalsein. Dit werd op de rails gelegd als bij dichte mist de seinen onzichtbaar waren, of in geval van calamiteiten. Wanneer er een trein overheen reed, klonk er een luide knal om de machinist te waarschuwen. Treinen hadden vroeger knalseinen aan boord; links een lege opbergbus uit mijn collectie. Rechts een op het spoor geklemd knalsein uit de collectie van Peter Beuken.

Franse beveiliging uit 1891. Bij een onveilig sein lagen er twee 'pétards' op de rails. In de veilige stand waren deze knalseinen weggedraaid. Illustraties uit Histoire de la locomotion terrestre.

Communiceren kan ook door gewoon een bord uit het raam van het seinhuis te steken. Bijvoorbeeld met de letter L (Langsamer fahren, 70% van de maximum snelheid op het baanvak) of K (Fahrzeit kürzen, zo snel mogelijk rijden als toegestaan op het baanvak).

Deze borden fotografeerde ik in het Verkehrsmuseum Nürnberg. Ook is aangegeven op welke manier deze opdrachten met lichtseinen worden gegeven.

Remproefseinen. Nadat een locomotief aan de trein is gekoppeld, moeten eerst de remmen worden gecontroleerd voordat de trein mag vertrekken. Op grote stations hangen remproefseinen, die worden bediend vanaf een kastje op het perron of langs het spoor. In andere gevallen geeft de rangeerder met armgebaren aan de machinist door wat hij moet doen. Van links naar rechts worden hier de volgende seinen gegeven: remmen vast, remmen los, remmen in orde. Hierna steekt de machinist zijn arm op om te bevestigen dat hij het sein "remmen in orde" heeft begrepen. (Foto's gemaakt op perron Bilthoven, 13 juli 2005. Als professioneel treinenfotograaf draag ik nooit gele vestjes, want dan val je veel te veel op, maar ik heb er wel een paar in mijn verzameling.)

Antwerpen Noorderdokken, 30 juni 2005. Ik fotografeer de vertrekprocedure bij de NMBS. Het armgebaar van de conductrice is hier geen onderdeel van: ze zwaait alleen maar vriendelijk naar de fotograaf.

Havenmuseum Rotterdam, 3 juni 2004. Huiswerkopdracht: beschrijf of teken het gebaar dat bij
het hijsen en vieren met twee bomen gemaakt moet worden als beide lieren gevierd moeten worden.

Armseinen voor gebruik bij marine en koopvaardij. Scheidingsteken: BT, punt: AAA, herhalingsteken: IMI.
Er kan vanaf schepen ook worden geseind met seinlampen; in dat geval wordt morsecode gebruikt.
Geraadpleegde bron: Symbolenwijzer, Karel F. Treebus, Amsterdam University Press, 2007.

The Beatles zijn hier niet bezig met het uitbeelden van het woord HELP. De gebaren die ze maken wijken af van de hierboven getoonde armseinen. Fotograaf Robert Freeman: "I had the idea of semaphore spelling out the letters HELP. But when we came to do the shot the arrangement of the arms with those letters didn't look good. So we decided to improvise and ended up with the best graphic positioning of the arms."

Popular Science, November 1935

Het gebaar voor "veewagen" (stock car), zoals ze dat bij de Amerikaanse spoorwegen maakten: twee handen naast je hoofd, om de oren van een dier na te doen. We begrijpen nu ook de begroeting van een zekere Nederlandse machinist!

British Railways. Forms of examination of look-out men, handsignalmen and fogsignalmen. By order of the Railway Executive. London, June, 1953.

Boekje met Questions & Answers, waarmee veiligheidspersoneel zich kon voorbereiden op hun examens. Een look-out man begeleidt ploegen die aan de baan werken en waarschuwt als er een trein nadert. Een hand signalman assisteert bij de beveiliging wanneer er werktreinen bezig zijn of in andere speciale omstandigheden. Een fog signalman houdt bij dichte mist of zware sneeuwval de wacht bij een seinpaal. Wanneer die in de onveilige stand staat, waarschuwt hij naderende treinen met behulp van knalseinen*.

*) Onaangenaam en gevaarlijk werk. Er bestonden ook systemen waarbij automatisch een knalsein op de rails werd gelegd.

vorige       start       omhoog