Nacht- en avondopnamen

In Frankrijk heb ik in 1970 's nachts flitsfoto's gemaakt van rijdende stoomtreinen. Mislukt natuurlijk. De enige manier is: een tijdopname vanaf statief. Hoewel het wel kan, met flits - maar dan moet je O. Winston Link heten.

Rheine, 13 november 1971. Avondopname van loc 012 100, nadat deze is gearriveerd met een trein uit Emden. Sinds 1957 voeren Duitse treinen drie frontseinen: het Dreilicht-Spitzensignal. Ook voor die tijd voerden treinen soms drie frontseinen, maar dat had dan een bijzondere betekenis.

Saarbrücken, 16 augustus 1973. Loc 023 062 begeeft zich naar het depot, in het tegenlicht van de ondergaande zon.

Vordernberg Markt, 26 augustus 1973. Een tandradloc van de Erzbergbahn staat klaar om de laatste personentrein van deze dag de berg op te duwen.

Gmünd NÖ (Oostenrijk), 31 augustus 1973. Loc 556.0506 van de CSD.

Bad Mergentheim, 4 september 1973. Loc 215 096 zal om 20.54 uur vertrekken naar Lauda. Tweede foto: Lauda, 5 september 1973. Loc 023 037, die om kwart voor acht zal vertrekken naar Osterburken.

Amsterdam en Utrecht, 25 mei 1974. Aankomst van de laatste TEE "Edelweiss", bestaande uit SBB 502 en NS 1001. Hierna ging de 1001 naar Utrecht, om te worden opgeborgen.

Apeldoorn, 10 september 1977. Loc 23 076 van de VSM is in actie geweest bij het stoomafscheid in Rheine. Flitsfoto in de regen.

Bilthoven, 27 december 2002. Treinstel 960 als trein Baarn-Utrecht. Deze foto is met een digitale camera gemaakt, uit de losse hand.

Bilthoven, 18 september 2003. Loc 50 3654 van de VSM is op weg naar haar thuisbasis. Een half uur na zonsondergang (en een half uur te laat volgens de dienstregeling) passeert ze de ADOB in de Leijenseweg. Digitale opname, lange sluitertijd.

Utrecht Centraal, 13 december 2003. Treinstel 766 van de Stichting Mat'54 Hondekop-Vier is op de terugweg van Limburg naar Amsterdam.

Emmerich, 1 maart 2004. Gestrand ICE-treinstel. Tussen Arnhem en Emmerich was brand uitgebroken in de bekabeling, waardoor de beveiliging op dit traject volledig was uitgeschakeld.

Bilthoven, 22 november 2004. NMBS-locs 7775 en 7777, in het donker terugkerend naar België. De loctrein heeft even stilgestaan op het middenspoor bij station Bilthoven. De tweede foto, van 30 november 2004, toont locs 7775 en 7778, maar dan met flitslicht.

Amsterdam Centraal en Utrecht Centraal, 20 december 2004. Hoe groot kan het contrast zijn? Een monumentaal gebouw tegenover een betonnen koker die twee troosteloze stationspleinen met elkaar verbindt.

Bilthoven, 11 mei 2005, 00:37 uur. Stoomloc SS 326 en rijtuig HSM 755 keren terug naar het Spoorwegmuseum. Flits!

Avondstemming in Groningen, 14 september 2005. Op de opstelsporen tussen de verkeersleidingspost en de brug over het Noord Willemskanaal staan een Koploper, een Wadloper en een Buffel. Foto Bas Jantzen.

Bunnik, 10 juli 2006. Qua kwaliteit stelt dit natuurlijk weinig voor, maar voor mijn digitale plakboek vind ik het leuk genoeg. Treinstel 766 rijdt om 23:15 naar Nijmegen, om daar een gezelschap af te zetten. Daarna zal het treinstel terugkeren naar zijn rustplaats Amersfoort. Bij de Vrumona wordt overgewerkt; vanwege het warme weer is er kennelijk veel vraag naar frisdrank. Maar ik zat lekker met een pilsje op mijn balkon! Flitsfoto's, camera op 1600 Asa.

Bunnik (km 42,5), 7 oktober 2006. De kolentreinen van Rotterdam naar Duitsland worden meestal gereden door diesellocomotieven. Vaak drie 6400'en in multiple, ook wel door een 232 of een Class 66 (266). Handig, want dan hoeven er bij de grens geen andere locs voor de trein te komen. Maar het blijft natuurlijk een beetje raar: diesellocs gebruiken als er bovenleiding hangt. Bij wijze van uitzondering, en dan nog in het donker, mag loc 1613 het eens met een lege kolentrein proberen. De foto is met flitslicht gemaakt om 21.45 uur.

Avondstemming in Driebergen-Zeist, 26 januari 2008. Dwergsein met wit rangeerlicht. Treinstel 509.

Amsterdam Centraal, 26 september 2015. Loc 186 149 staat voor vertrek gereed met de City Night Line. Links is een lichtontwerp te zien van Daan Roosegaarde, dat hij maakte in het kader van het 125-jarig bestaan het Amsterdamse station. Dit kleurenspel werd na zonsondergang gedurende korte tijd geprojecteerd op een van de stationskappen. Vanaf december 2014 is de installatie anderhalf jaar in gebruik geweest. Het is de bedoeling dat het kunstwerk op andere plaatsen te zien zal zijn. Zie www.studioroosegaarde.net (Rainbow Station).

O. Winston Link

Wie voor het eerst foto's van O. Winston Link ziet, zal de neiging hebben zijn eigen camera voor altijd in de kast te leggen. Van 1955 tot 1960 legde deze fotograaf de laatste stoomlocs vast die op de Norfolk & Western Railway dienstdeden.

Het spectaculairst zijn de foto's die hij 's nachts maakte. Daarvoor gebruikte hij een zelfgebouwde flitsinstallatie, waarbij vele tientallen flitslampen tegelijk werden gebruikt voor één foto. Samen met een assistent was hij uren bezig om alles in de goede positie te brengen. En dan was het wachten totdat de trein reed op de plek die hij van tevoren had bedacht. Vaak schakelde hij ook spoorweg-personeel of de lokale bevolking in om te dienen als figurant. Bijvoorbeeld een jongetje dat naar een voorbijrijdende trein kijkt, terwijl hij een lantaarn in zijn hand houdt. In die lantaarn zit dan voor het effect ook een flitslamp die tegelijk met de andere lampen afgaat.

The Last Steam Railroad in America. Foto's van O. Winston Link, tekst Thomas H. Garver. Uitg. Abradale Press, New York, 2002. ISBN 0810982013.

Steam Steel & Stars. America's Last Steam Railroad. Foto's van O. Winston Link, met teksten van Tim Hensley en Thomas H. Garver. Uitg. Harry N. Abrams, New York, 1994. ISBN 0810925877.

Amsterdam, 13 september 2005. Ik bezocht in het Fotografiemuseum Amsterdam (www.foam.nl) een tentoonstelling met foto's van O. Winston Link. Deze nachtfoto uit 1955 beschouwde hij lange tijd als mislukt. Om de elektriciteitscentrale in beeld te krijgen, liet hij de sluiter drie minuten openstaan. Op het moment waarop de trein voorbij kwam, ontstak hij zijn gebruikelijke batterij flitslampen. Het gevolg was dat je een soort spooktrein ziet, waar de elektriciteitscentrale doorheen te zien is. Het is zelfs een dubbele spookfoto geworden, want je ziet er ook nog een andere fotograaf met zijn digitale cameraatje doorheen! De teksten bij de fantastische foto's op deze tentoonstelling waren door een volslagen leek vertaald. "Engine" bijvoorbeeld als "motor", terwijl het toch duidelijk "locomotief" moest zijn. En wat dacht je van "brandweerman" als vertaling van "fireman", bij een foto van een locomotief waar een stoker uit de cabine hangt?

The Birmingham Special gets the High Ball at Rural Retreat. Een foto uit 1957. "High ball" betekent dat de trein door mag rijden. De uitdrukking komt uit de tijd dat er een bal in een mast werd gehesen als de route vrij was. Voor de gelegenheid is in de lantaarn van de stationschef een flitslamp gemonteerd. Een andere beroemde foto is die van een stoomtrein die een openluchtbioscoop passeert.

Blokpost Bunnik gefotografeerd in de stijl van O. Winston Link door Rob Reinders.

Foto op het omslag van het blad Rails uit februari 1991. Lees het artikel (pdf).

The Photographer, His Wife, Her Lover

Na het huwelijk met de Amerikaanse stoomtreinfotograaf O. Winston Link wordt de 23 jaar jongere Conchita niet alleen zijn echtgenote maar ook zijn agent. Dankzij haar inspanningen schieten de faam en prijzen van zijn buitengewone foto’s omhoog. Maar de relatie eindigt met ruzie en rechtszaken en Conchita verdwijnt achter de tralies. Regisseur Paul Yule, die het koppel eerder portretteerde in 1990, probeert in The Photographer, His Wife, Her Lover (VS, 2006) de waarheid boven tafel te krijgen. Uitgezonden op vrijdag 3 oktober 2014 door NPO DOC. Bekijk de trailer op YouTube.

Axel Zwingenberger

Vom Zauber der Züge. Eine Reise durch die Nacht in Bildern und Musik. Door Axel Zwingenberger. JA/NEIN Musikverlag, 2000. ISBN 3926398027.

Fotografisch stuntwerk, geïnspireerd op het werk van O. Winston Link, maar dan in kleur en met Duitse stoomlocomotieven. Axel Zwingenberger is boogie woogie-pianist. Zijn hobby is het 's nachts fotograferen van rijdende stoomtreinen. In het boek staan ruim tweehonderd grote foto's. In het tweede deel van het boek wordt van elke foto uitgelegd hoe deze tot stand is gekomen.

Bij het boek zitten twee cd's: een met stoomgeluiden, en een met boogie woogie-muziek onder de titel "Blues entlang des Schienenstrangs". Plus een boekje met de bladmuziek van het door Axel Zwingenberger gecomponeerde nummer "Thundertrain". Boogie woogie moet toevallig jouw dingetje zijn, maar je koopt dit boek natuurlijk vanwege de foto's.

vorige       start       omhoog