Ombouw Abcoude
door Edward Bary
Dit artikel is geschreven in 2005. Laatste update juli 2013.
|
Het laatste dorp vóór AmsterdamEen gemeente is altijd in beweging. Diverse ontwikkelingen zorgen ervoor dat een gemeente bestaande situaties moet aanpassen ten behoeve van het leefklimaat, verkeer en woningbouw zodat u er plezierig kunt wonen, werken of recreëren. Zo ook de gemeente Abcoude. Deze gemeente ontwikkelt of participeert in allerlei grootschalige plannen en projecten.
Een dorp in de luwteAbcoude is een gemeente en dorp in het noordwesten van de Nederlandse provincie Utrecht, grenzend aan de gemeente Amsterdam. De gemeente telt 8.686 inwoners (per 1 juni 2005) en heeft een oppervlakte van 32,11 km² (waarvan 1,75 km² water). Het dorp Abcoude heeft 6.580 inwoners (2004). Tot de gemeente behoren ook de kernen Baambrugge en Proostdij. De gemeenten Abcoude-Proostdij en Abcoude-Baambrugge zijn per 1 mei 1941 samengevoegd tot de gemeente Abcoude. Abcoude is het laatste - dorpse - station op de route richting Amsterdam met zijn enorme schaal van de stedelijke bebouwing (Bijlmermeer en Zuidtangent) en ook weer het eerste dorp c.q. station als men deze stad verlaat. Abcoude is karakteristiek, overzichtelijk, kleinschalig en vriendelijk. De historische dorpskern is, vormgegeven om het water van Het Gein en de Angstel, de parel van de gemeente. Het Gein is een riviertje van ongeveer 5 km lengte tussen Driemond en Abcoude. Het Gein verbindt de Gaasp met de Angstel en loopt ten westen van het Amsterdam-Rijnkanaal. De meest zuidoostelijke wijk van Amsterdam, met het metrostation Gein van de lijnen 50 en 54, is genoemd naar dit riviertje. Juist het dorpse onderscheid met de stad, met een goed voorzieningenniveau, is zo kenmerkend voor Abcoude. De Gemeente Abcoude doet om die reden voorstellen om het ’dorpse’ nog meer in het stationsgebied terug te laten keren. Daar de uitstraling van het nieuwe stationsplein voor een belangrijk deel wordt bepaald door de omliggende bebouwing, speelt ook de architectuur hier een belangrijke rol. Geen historiserende architectuur, maar wel kleinschalig, individueel herkenbaar en chique. Maar niet alleen de architectuur is hierbij van belang. Het landschap speelt ook een grote rol. Het landschap verbindt de architectuur en sluit daarom aan bij deze kleinschaligheid van het dorpse karakter. Door deze samenhang ontstaat een ontmoetingsplek waar alle bezoekers en bewoners zich prettig voelen.
Het spoor en de gemeente Abcoude: een terugblik in kort bestekDe gemeente Abcoude en het spoor hebben een bijzondere band met elkaar. Deze wederzijdse betrokkenheid kent een lange voorgeschiedenis.
De datum van ingebruikname van de spoorlijn Amsterdam - Utrecht voor het geregelde vervoer van passagiers, bagage en bestelgoederen is 28 december 1843 en de opening werd aangekondigd in de annonces van de Rhijnspoor en in de verslagen van de kranten van 29 december 1843 over de opening voor publiek van de spoorweg. Bovendien staat het ook in de Wetten en Besluiten betreffende de Spoorwegen deel 1842-1856 vermeld. Op 6 december 1843, de verjaardag van de koning, heeft er een trein met genodigden gereden van Amsterdam naar Utrecht, maar die was niet bedoeld voor de tussenstations. De Nederlandsche Rhijn Spoorweg Maatschappij (NRS:1845-1890) nam de exploitatie van de spoorlijn Amsterdam – Utrecht – Arnhem over van de Rhijnspoorweg op 1 september 1845. Op haar beurt wordt de NRS door de Staat der Nederlanden op 15 oktober 1890 genaast en overgenomen. SS en de HIJSM gaan vanaf 1917 het Nederlandse spoorwegnet gezamenlijk exploiteren op elkaars lijnen; in 1937 fuseren zij tot de Nederlandsche Spoorwegen.
In 1871 wordt een nieuw stationsgebouw in gebruik genomen; een rechthoekig gebouw, begane grond en anderhalve verdieping, zonder vleugels of aanbouwen. Dit gebouw staat er nog steeds. In 1977 wordt een nieuw entreegebouw opzij van het bestaande gebouw geplaatst. Er komt een onderdoorgang met wachtruimtes op een overdekt perron. Het stationsgebouw ligt bij kilometrering 10.725 (van Amsterdam). De wijzigingen in Abcoude kunnen niet los gezien worden van de groei van de stedelijke omgeving en uitbreiding daarvan. Juist en met name naar het zuiden breidt Amsterdam zich in de 2e helft van de vorige eeuw krachtig uit. Halverwege de jaren zeventig van de 20e eeuw onderging de sporenlay-out van het emplacement Abcoude zijn eerste grote wijziging. De omgeving van Abcoude noodzaakte daartoe. De oprukkende uitbreiding van de Amsterdamse stedenbouw deed aan de zuidkant van Amsterdam in die jaren de agglomeratie Bijlmermeer ontstaan. De horizon vanuit Abcoude gezien zou daardoor definitief veranderen in een stedebouwkundige structuur van hoge flatgebouwen. Aan de spoorlijn wordt de halte Bijlmermeer gesitueerd; eenvoudige zijperrons met een voetgangersbrug over beide sporen. Voor de bereikbaarheid van het nieuwe stedelijke gebied wordt in de jaren 70 een stadsspoor ontwikkeld en aangelegd, de latere metro. De metro komt vanaf station Amsterdam Amstel te liggen op een nieuwe verhoogde baan, in combinatie met het spoortracé. Deze verhoogde spoorbaan vangt aan direct ten noorden van het station Abcoude en loopt tot het Amstelstation; dit verhoogde tracé komt op 28 maart 1976 voor treinverkeer in gebruik, inclusief een nieuw, hoog gelegen station Bijlmermeer. Het nieuwe, hoge tracé is 8 kilometer lang en telt 36 kunstwerken, viaducten en bruggen. De metro neemt hiervan 6 kilometer in beslag; de metrosporen liggen tussen de aan de buitenzijde gelegen treinsporen. De lage spoorbaan wordt daarna ontmanteld. Nieuwe functie voor emplacement AbcoudeHet emplacement Abcoude wijzigt ook. Mede doordat het Amstelstation voor treinen nog maar over 2 sporen beschikt (immers de binnenste NS-sporen zijn ingericht als metrosporen), die geen (wissel)verbindingen meer met elkaar hebben, biedt dit station geen inhaal- of passeermogelijkheden meer voor treinverkeer. Die (bijsturings)functie is Abcoude gaan overnemen, nadat het emplacement is omgebouwd. De beide tot dan bestaande zijperrons in Abcoude worden eilandperrons door de aanleg van de twee buitenste sporen 701 en 705. Tevens wordt de beveiliging aangepast; het seinlichtstelsel 1946 wordt vervangen door lichtstelsel 1954, de oude post wordt gesloopt en de bediening van Abcoude gaat over naar de Centrale Verkeersleiding (CVL) in Amsterdam; de bediende overwegen in de Kerkstraat (km 10.6) en de Stationsstraat (km 10.7) worden ahob’s. De brugbediening van de hefbrug over Het Gein wordt eveneens in de nieuwe bediening opgenomen. Er komt een eenvoudig stationsgebouw en een tunnel naar de beide perrons. Het uit 1871 daterende stationsgebouw blijft bestaan en krijgt een andere functie. Het station Amsterdam Amstel wordt spoor- en seintechnisch in feite een ”halte aan de vrije baan”. De metro wordt officieel voor reizigers in gebruik genomen op vrijdag 14 oktober 1977 na een ruime periode van een proefbedrijf: het eerste deel bevat de exploitatieve dienst tussen de stations Weesperplein (ondergronds) naar Gaasperplas en Holendrecht. In 1980 komen ook de tracés Weesperplein - Amsterdam CS en Holendrecht – Gein in dienst.
Spoorgebruik in de huidige situatie in Abcoude
Het emplacement bestaat uit twee eilandperrons met de sporen 704 en 705 (richting Amsterdam en de sporen 701 en 702 in de richting Utrecht. Spoor 706, overgaand in spoor 703 (met stootjuk) is het zgn. middenspoor. Het middenspoor 706 is vanaf de hoofdsporen vanuit beide richtingen bereikbaar. Doorgaande Intercitytreinen, goederentreinen en andere niet halterende treinen rijden over spoor 707/704 (richting Amsterdam) en spoor 702 (richting Utrecht). Plaatselijke baanvaksnelheid: 140 km/uur. De stoptreinserie 4000 (Rotterdam-Amsterdam v.v.) halteert ook op deze sporen. De buitenste sporen 701 (richting Utrecht) en 705 (richting Amsterdam) worden – planmatig - gebruikt door de stoptreinserie 7300 (Utrecht – Uitgeest) die twee per uur in beide richtingen wordt ingehaald door de treinserie 3000 (Nijmegen – Amsterdam – Alkmaar/Den Helder). Het middenspoor 706 kan gebruikt worden voor het aan de kant nemen van goederentreinen met een maximale lengte van 475 meter.
Spoorverdubbeling Amsterdam - UtrechtDe spoorverdubbeling tussen Amsterdam en Utrecht (zie ook het thema Ombouw Breukelen) heeft ook railinfrastructurele gevolgen voor Abcoude. Tijdens de besluitvormingsperiode over hoe de spoorverdubbeling moest worden gerealiseerd, ontstond een intensief contact met de inwoners. De gesprekspartners waren het Ministerie van Verkeer en Waterstaat (vertegenwoordigd door Rijkswaterstaat), RailInfrabeheer (tegenwoordig ProRail), Provincie Utrecht, gemeente Abcoude, Vereniging Spaar Het Gein, Vereniging Bescherming Spoorbuurt Abcoude, het Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij en Stichting Recreatietoervaart Nederland. In Abcoude speelt het behoud van landschappelijk fraai gebied een essentiële rol. De spoorlijn kruist aan het uiteinde van de bebouwde kom het riviertje Het Gein. De landschappelijke waarden wogen zwaar tijdens de besluitvorming tot de aanleg van de nieuwe spoorsituatie. Alle plannen zijn bovendien op de volgende aspecten kritisch besproken en beoordeeld:
Telkens werden deze zaken afgemeten tegen de kosten. De extra uitgaven voor de variant “verdiepte ligging” (aquaduct, open tunnelbak) in vergelijking met de variant “verhoogd baanlichaam”, bedroegen circa 50 miljoen euro.
Station AbcoudeHet huidige station verdwijnt. Ten noorden (± 500 meter) van Het Gein, tussen het spoor en het aan te leggen bedrijventerrein Fluitenkruid, komt het nieuwe station te staan. Dit nieuwe station krijgt één ruime onderdoorgang als toegang tot het perron. Het station is per bus bereikbaar. Met overige voorzieningen zoals een fietsenstalling en een nieuw stationsplein is bij het ontwerpen rekening gehouden. Het eilandperron ligt temidden van de nieuwe sporenbundel. Het nieuwe station moet eind 2006 gereed zijn. Het huidige karakteristieke, witte stationsgebouw blijft als herkenbaar punt naast de spoorbaan staan.
Wat gebeurt er verderBinnen het gemeentegebied Abcoude gaat de aannemer de onderdoorgang Hollandse Kade slopen. Deze onderdoorgang vervalt, omdat het fietspad (Ruwelspad) aan de westzijde van het spoor door gaat lopen tot aan de ondergang De Hoge Dijk in Amsterdam Zuidoost. De werkzaamheden zijn begonnen in het najaar van 2002. Naast de huidige onderdoorgang Achtervlietpad wordt een nieuwe bredere onderdoorgang gerealiseerd. Tijdens de bouw van de nieuwe onderdoorgang blijft de huidige tunnel in gebruik. De bouwwerkzaamheden vinden stapsgewijs plaats. Pas nadat het eerste deel is gebouwd en de sporen zijn verschoven kan de spooraannemer met de vervolgbouw beginnen. Dit deelproject zal volgens plan in maart 2006 klaar zijn. Stand van zaken in december 2005AquaductDe bouw van het aquaduct is in september 2002 gestart. De noordelijke kant van het aquaduct is klaar. Sinds medio 2004 is de weg Gein-Noord weer open voor verkeer. De rivier Het Gein is een klein stukje verplaatst en stroomt over het dak van het viaduct. Er wordt nu gewerkt aan de zuidkant. Eind 2005 is het aquaduct klaar en kan Het Gein weer ’teruggeplaatst’ worden. StationHet nieuwe station komt op een locatie die ongeveer 800 meter ten noorden (richting Amsterdam) van het huidige station ligt. Het huidige station wordt gesloopt, nadat het nieuwe station is opgeleverd. Het karakteristieke witte stationsgebouw blijft staan. De uiteindelijke bestemming van dit gebouw is nog niet bekend. In september 2003 is gestart met de bouw van het nieuwe station. Rond augustus 2004 zijn de (ruw)bouw van het station, de stalen perronoverkapping en de perrontunnel met trap klaar. De bouw loopt door tot eind 2006. Via de speciaal aangelegde werkweg is al veel zand aangevoerd vanuit Amsterdam Zuidoost. Door deze werkweg blijft het dorp Abcoude vrij van bouwverkeer. Momenteel ligt het ontwerpbestemmingsplan ten behoeve van de inrichting van het gebied nabij het nieuwe station ter visie. BouwhinderBouwen geeft overlast. Voor omwonenden langs de spoorbaan zal het werk niet ongemerkt voorbijgaan. Iedereen, die in de buurt van het spoor en/of het station woont en werkt kan de voortgang van het werk en de veranderingen langs de bouwputten soms merkbaar volgen. Heien, machines, boren en bouwverkeer voeren tijdens de bouwactiviteiten de boventoon. Overlast wordt vooraf door ProRail aangekondigd d.m.v. spoorberichten. Om hinder of overlast van bouwverkeer in Abcoude zoveel mogelijk te vermijden, rijden de vrachtwagens over een ´eigen bouweg´. Tonnen zand wordt uit Amsterdam aangevoerd. De bouwwerkzaamheden vinden grotendeels overdag plaats. Soms ook ´s avonds en soms ook ´s nachts. Dit laatste gebeurt vooral wanneer het werk aan het spoor zelf plaats vindt. Of wanneer men grote (stalen) constructiedelen bijvoorbeeld met een hijskraan aanvoert. Ook sluit men soms delen van de weg af. In deze gevallen krijgt het wegverkeer een omleidingsroute aangeboden. In alle gevallen stelt ProRail hoge eisen aan het veiligheidsniveau van de aannemer. De veiligheid van mensen staat voorop. Enkele foto's van de oude situatie
Luchtfoto's van de werkzaamheden
|
Geraadpleegde bronnen en personenDit artikel kwam mede tot stand door de gewaardeerde medewerking van de heer J.G.C. van de Meene (Zwolle) die mij op enkele literatuurbronnen opmerkzaam maakte en aanvullingen op het script gaf. Boeken, tijdschriften en documenten
Aanbevolen en geraadpleegde websites
De luchtfoto's bij dit artikel zijn belangeloos beschikbaar gesteld door Your Captain Luchtfotografie. |
Zie ook:
