Treinramp Harmelen op 8 januari 1962

Ook aandacht voor de onthulling van een monument in 2012 en voor een bijna-ongeluk in 2007.

Inleiding

Harmelen, 2 december 2002. Een Sprinter heeft een paar minuten geleden Woerden verlaten en is nu op weg naar Utrecht. Het achterste spoor leidt naar de fly over richting Breukelen. De foto is gemaakt vanuit de trein Amsterdam-Breukelen-Rotterdam.

We bevinden ons op de plek waar zich op 8 januari 1962 het ernstigste treinongeluk in Nederland heeft voorgedaan. Geluidfragment uit het radiojournaal van die ochtend.

Onderzoeksrapport

Hans Fictoor, zoon van een van de omgekomen machinisten, schrijver van een indrukwekkend boek en een van de drijvende krachten achter het monument dat in 2012 is onthuld, beschikt over het volledige onderzoeksrapport dat na de ramp is opgesteld. Een groot deel van dit rapport is hieronder te vinden. Bijlage 1, met gegevens van de gewonde en dodelijke slachtoffers, is niet opgenomen.

Verslag van het gemeenschappelijk onderzoek

Bijlage 1 - Gegevens van de slachtoffers

Bijlage 2 - Opgave van beschadigingen

Bijlage 3 - Gehoorde getuigen

Bijlage 4 - Rapporten van deskundigen

Bijlage 5 - Rapporten van de opruimings- en herstelwerkzaamheden

Bijlage 6 - Map met foto's

Bijlage 7 - Schema van de alarmering en hulpaktie

Bijlage 8 - Diverse lichtdrukken

Verslag van de Spoorwegongevallenraad

Verslag van het door de Spoorwegongevallenraad gehouden openbare onderzoek naar aanleiding van de botsing op 8 januari 1962 te Harmelen.

Harmelen-aansluiting, 1961. Situatie kort na de modernisering van de beveiliging. Op de plaats van de overweg rechts bevindt zich tegenwoordig een verkeerstunnel. Vlak bij de tunnelingang is in 2012 een monument geplaatst ter herinnering aan de treinramp op 8 januari 1962. Een stoptrein uit Woerden, die via de wisselstraat naar Breukelen werd geleid, botste ter hoogte van het relaishuis frontaal tegen een sneltrein uit de richting Utrecht. De machinist van de sneltrein had in de dichte mist een geel sein gemist en kon toen hij het daaropvolgende rode sein zag niet meer op tijd remmen. De seinhuiswachter op de NX-post Woerden was hiervan via de lampjes op zijn paneel getuige. Collectie Sven Zeegers.

Uiteindelijk is er alsnog een monument gekomen voor de slachtoffers. Dit op initiatief van de gemeente Woerden (waartoe Harmelen behoort). De NS heeft hier nooit aan willen beginnen: "we kunnen niet overal een monument plaatsen," aldus een woordvoerder, alsof het een vervelend incident was in plaats van de grootste treinramp uit de Nederlandse geschiedenis. Slachtoffers en nabestaanden moeten het maar doen met het Landelijk Monument Spoorwegongevallen in Utrecht.

Algemeen Dagblad, 10 november 2011. Bericht over de in aanmaak zijnde gedenkstenen met namen van de dodelijke slachtoffers van het spoorwegongeluk in Harmelen. Fictoor is de naam van een van de omgekomen machinisten. Zijn zoon Hans heeft hierover een indrukwekkend boek geschreven en heeft zich ook ingespannen voor het totstandkomen van een monument. De laatste zin van het artikel luidt: "We kunnen ons geen fout permitteren." Helaas zijn op de gedenkstenen toch diverse fouten terechtgekomen. Foto Pim Mul (met toestemming).

Het monument werd op 8 januari 2012 onthuld door Pieter van Vollenhoven. Hieraan voorafgaand kreeg hij van Ed Janson, een van de initiatiefnemers van het monument, een exemplaar van een boek over de treinramp in 1962.

Onthulling van het monument bij Harmelen door Pieter van Vollenhoven op 8 januari 2012. De andere spreker is Ed Janson van het comité dat heeft geijverd voor dit monument ter nagedachtenis aan de slachtoffers van de treinramp op 8 januari 1962. Tussen de genodigden zien we onder anderen de burgemeester van Woerden, de commissaris van de koningin van Noord-Holland en de directeuren van NS en ProRail.

Ton vol bloemen

"Het monument, gemaakt door Taeke de Jong, bestaat uit een ton vol bloemen." Aldus www.nu.nl/....

En wie is toch die man links op deze foto?

Harmelen, 8 januari 2012. Monument ter nagedachtenis aan de slachtoffers van de treinramp. Tussen de twee platen met namen door is de plek te zien waar toen twee treinen tegen elkaar botsten.

De namen van de 93 dodelijke slachtoffers, waaronder de twee machinisten (Fictoor en Van der Leer). Op deze platen blijken helaas diverse fouten te staan. Kroesen moet zijn Kroezen. Van de Vegt moet zijn Van der Vegt. Roos moet zijn Roes; zijn geboortedatum moet zijn 3 februari 1922. De geboortedatum van Kwakman moet zijn 24 maart 1908. Achter Zeegers moet een m (man) staan; via Google is dit in enkele seconden te vinden. De gegevens zijn overgenomen uit het officiële politierapport uit 1962, waar dus kennelijk slordigheden in staan. De naam Roes staat echter wel goed op de dodenlijst en is dus door het comité verkeerd overgenomen. In het boek van Ed Janson staan dezelfde fouten. Ook staat in het boek een verkeerde geboortedatum achter Fictoor, maar dit is op tijd ontdekt door de zoon van Fictoor, zodat deze fout niet op het monument terecht is gekomen.

Het monument voor de treinramp in Harmelen is gecorrrigeerd. Op 8 januari werd de gedenksteen met de namen van de slachtoffers onthuld door mr. Pieter van Vollenhoven, maar al snel ontdekten nabestaanden fouten in de namenlijst. In eerste instantie wilde de gemeente Woerden, waar Harmelen onder valt, een voetnoot aan het monument toevoegen met de aanpassing, maar uiteindelijk is besloten tot een volledige correctie. Over de stenen zijn platen geplakt met daarop de juiste namen. Bron: www.varnieuwsblad.nl, 26 maart 2012, Marjan Mulder (met toestemming).

Harmelen: bijna-ongeluk in 2007

Het grote spoorongeluk bij Harmelen in 1962 was aanleiding tot de invoering van het ATB-systeem. De ATB waarschuwt de machinist als die bepaalde fouten maakt, maar is niet in alle situaties in staat om ongevallen te voorkomen. Oplettendheid van de machinist blijft van groot belang. Dit blijkt uit een ernstig incident dat zich 45 jaar na "Harmelen" op dezelfde plaats voordeed.

De machinist van een sneltrein zag een geel sein over het hoofd, maar heeft onbewust, reagerend op een geluidsignaal van de ATB, wel een lichte remming ingezet. Daarom greep de ATB niet in, hoewel de trein veel te snel op het volgende rode sein afreed. Een op het andere spoor rijdende goederentrein kon op tijd stoppen, anders was er net als in 1962 een ramp gebeurd.

Onachtzaamheid van de machinist was volgens de Inspectie Verkeer en Waterstaat de reden dat een reizigerstrein op 29 maart 2007 bij Harmelen met hoge snelheid een rood sein passeerde. De trein kwam uiteindelijk tot stilstand op een invoegend wissel waar op dat moment ook een goederentrein naar toe reed.

Uit het onderzoek van de inspectie blijkt dat de machinist van de reizigerstrein niet voldoende aandacht had voor de seinbeelden. Bij het inhalen van de goederentrein miste hij een geel sein, ten teken dat het volgende sein op rood zou staan. Bij het naderen van het volgende sein dacht de machinist vervolgens eerst dat een groen sein voor het naastgelegen spoor voor hem bestemd was. Bij het opmerken van het voor zijn eigen spoor bestemde rode sein zette de machinist direct een snelremming in. Hij kon echter niet voorkomen dat de trein nog met 104 kilometer per uur voorbij het rode sein schoot. De goederentrein op het andere spoor kwam ruim voor het wissel tot stilstand.

De inspectie concludeerde in het rapport dat het ATB-systeem volgens de specificaties heeft gefunctioneerd. Naar aanleiding van het voorval wil de inspectie dat NS Reizigers onderzoekt of voorkomen kan worden dat treinen met deze snelheid een rood sein passeren. Een manier zou volgens de inspectie zijn om de automatische treinbeïnvloeding (ATB) al vóór het rode sein te laten ingrijpen als er niet genoeg wordt afgeremd.

Bron: nieuwsbericht Inspectie Verkeer & Waterstaat, 2 juni 2008. Lees het onderzoeksrapport.

Treinramp. Door J.F.A.M. Entken. Uitgegeven door de Stichting IVIO. AO-reeks nummer 895. Het boekje verscheen op 17 januari 1962 naar aanleiding van de grote treinramp bij Harmelen op 8 januari van dat jaar. Over dat ongeluk zelf wordt weinig informatie gegeven; het onderzoek naar de oorzaken was nog maar net begonnen.

De auteur, die een aantal jaren bij de afdeling Voorlichting van de NS heeft gewerkt, besteedt aandacht aan de maatregelen die NS heeft voorbereid voor het geval zich een keer een calamiteit voordoet. In het tweede deel van het dunne boekje wordt een overzicht gegeven van de stand van zaken met betrekking tot de baanvak- en stationsbeveiliging. Aan het eind schrijft de auteur: "Er bestaan ook beveiligingssystemen, waarbij de trein automatisch begint te remmen, wanneer deze door een rood licht rijdt. In het buitenland wordt dit systeem toegepast; in ons land wil men er niet gaarne aan. Hierdoor wordt immers de persoonlijke verantwoording geheel uitgeschakeld!"

Maar hier dacht de politiek toch anders over. De treinramp bij Harmelen is de belangrijkste aanleiding geweest om het Nederlandse spoorwegnet beter te beveiligen. Hierbij koos men niet voor een systeem zoals het Duitse Indusi, dat betrekkelijk snel zou kunnen worden ingevoerd. In plaats daarvan zou het nog tientallen jaren duren voordat vrijwel het hele net was beveiligd met ATB. Wat betreft de "persoonlijke verantwoording": die is inmiddels zo ver afgenomen dat de ATB is uitgebreid naar emplacementen, vanwege de dagelijkse STS-incidenten (STS = stoptonend sein). En lees ook het huiveringwekkende verhaal uit 2007.

Spoorwegongevallen in Nederland, 1839-1993. R.T. Jongerius. Schuyt & Co, Haarlem 1993. ISBN 9060973410. Deel 22 in de boekenreeks van de NVBS.

In dit boek wordt uiteraard ook aandacht besteed aan de treinramp bij Harmelen en aan de oorzaken hiervan. Ook wordt ingegaan op voorstellen die hierna zijn gedaan om dergelijke ongelukken te voorkomen. De tekst uit dit boek is te lezen op de website van P. Meijer.

Ter nagedachtenis Treinramp Harmelen 8 januari 1962. Door Hans Fictoor. Uitgave in eigen beheer. Prijs € 22,50. ISBN 9789088345197.

"Mijn vader, Pieter Fictoor, was machinist bij de spoorwegen en is in 1962 bij de treinramp in Harmelen om het leven gekomen. Bij deze ramp zijn 93 mensen omgekomen en vielen 54 gewonden. Jaarlijks zie ik op tv herdenkingen van rampen zoals Bijlmer, Faro, Hercules, Enschede, Volendam, Schiphol etc. Over de treinramp hoor je zelden of nooit iets en daarom is deze ramp bij velen onbekend. Er staat een ‘landelijk monument spoorwegongevallen’ in Utrecht, echter zonder de namen van de slachtoffers."

"Ik heb in eigen beheer een boek geschreven en uitgegeven ter nagedachtenis aan mijn vader en met hem voor alle slachtoffers van deze ramp. Dit boek zie ik als een monument voor alle slachtoffers, reden waarom alle namen van de omgekomen mensen als bijlage in het boek zijn opgenomen. In het boek beschrijf ik de week, vanaf het ongeval t/m de begrafenis, zoals wij die als gezin hebben meegemaakt. Daar tussendoor geef ik een beschrijving van mijn ouders en grootouders vanaf de oorlog, de loopbaan van mijn vader bij de spoorwegen en de gevolgen voor ons gezin na de begrafenis. Het is een indrukwekkend boek geworden, voorzien van veel foto’s en documenten."

De treinramp bij Harmelen 8 januari 1962. Door Ed Janson. Uitgave van de Stichting Dorpsplatform Harmelen, 2011. ISBN 9789491229046.

Behalve de fouten in de namenlijst, die ook op het monument terecht zijn gekomen, staat er een pijnlijke fout op pagina 48. Bij het ooggetuigeverhaal van Bob Kradolfer heeft de auteur van het boek zonder overleg een voetnoot geplaatst waarin een omgekomen kind ten onrechte wordt gekoppeld aan het verhaal van de heer Kradolfer.

De realisatie van het monument bij de Putkop in Harmelen is mogelijk gemaakt door de directie van Provinciale Waterstaat van Utrecht, Rabobank Rijn en Veenstromen, het VSB-Fonds Woerden, de NS, ProRail en plaatselijke aannemers. Zie ook www.harmelen.nu.

vorige       start       omhoog