De Inktpot en andere hoofdgebouwen

Hgb III, bijnaam Inktpot, is ontworpen door dr. ir. G.W. van Heukelom. Voor zichzelf ontwierp hij een kleine kerk: de Woudkapel in Bilthoven. Een ander markant ontwerp is het ontvangstgebouw van de Utrechtse Domtoren. Van Heukelom was mede-restauratiearchitect van de grote Domtorenrestauratie in de eerste helft van de vorige eeuw.

Verder twee voormalige spoorweggebouwen in Amsterdam.



Utrecht, 10 mei 2007. Hgb III, bijgenaamd De Inktpot. De vliegende schotel dateert van een kunstproject uit 1999. De andere objecten die met dat project (Panorama 2000) te maken hadden zijn uit de stad verdwenen.


Utrecht, 19 juli 2014. Uw webmaster kreeg een rondleiding door de Inktpot (voorheen Hgb III), het hoofdkantoor van ProRail. Ook Tulpenburgh (voorheen Hgb II) wordt nu door ProRail gebruikt. De gebouwen zijn door een geheime tunnel met elkaar verbonden.


Utrecht, 19 juli 2014. Stationsreclameposter in Hgb III. Er hangen veel posters in dit gebouw.


Het bestuur van de Spoorweg-Onthouders-Vereeniging (SOV) in de jaren dertig. De heren zitten in de bestuurskamer van de SOV in Hgb III. Voorzitter Ir. Brandt zit in het midden, rechts zit secretaris G.L. de Haas, links penningmeester P.C. Lagas. Foto uit de collectie van zijn kleinzoon, Pieter Lagas.


Utrecht, jaren zestig. Het NS Harmonieorkest poseert op de trappen van Hgb III. Links staat de drumband met vooraan de tambour-maître. Rechts het harmonieorkest, met op de voorgrond de dirigent: M. Bontrop. Die heb ik goed gekend, want hij dirigeerde ook het orkest waar ik zelf in speelde: Oefening Kweekt Kennis uit Hilversum.


Utrecht, 10 mei 2007. Monument bij Hgb III. Ook op veel stations zijn gedenktekens te vinden. Tijdens de oorlog zijn 477 spoormedewerkers omgekomen. Op 4 mei om 20.00 uur staan alle treinen in Nederland twee minuten stil.


Utrecht, 19 juli 2014. Gedenkplaat in Hgb III met namen van hoofdkantoormedewerkers die tijdens de Tweede Wereldoorlog om het leven zijn gekomen.Opvallend is dat alleen van de vrouwen ook de voornamen worden gemeld.


In februari 2003 gaf NS Vastgoed, de eigenaar van De Inktpot, een brochure uit die hier is gereproduceerd. Met dank aan collega Jos van de Meerendonk.


De Inktpot. Monument van spoor en kantoor. Ileen Montijn Uitgeverij Uniepers, 2002. ISBN 9068252941.

De Inktpot is de bijnaam van het derde Hoofdgebouw van de Nederlandse Spoorwegen, in jargon Hgb III. Het is in 1918 ontworpen door G.W. van Heukelom. Dit boekje verscheen na de grote renovatie die begin deze eeuw plaatsvond.


ProRail koopt Inktpot en Tulpenburgh

Utrecht, 6 januari 2010. Hgb III, alias De Inktpot. Rechts daarvan staat Hgb II, alias Tulpenburgh.

ProRail koopt Inktpot en Tulpenburgh in Utrecht
Spoorbeheerder ProRail heeft twee Utrechtse spooriconen gekocht. Vanaf 15 juli 2016 heeft ProRail de monumentale panden ‘De Inktpot’ en naastgelegen ‘Tulpenburgh’ in eigen bezit. ProRail spaart met de aankoop toekomstige huurkosten uit. Verhuurder Basisfonds Stationslocaties besloot de panden begin dit jaar in de verkoop te zetten en gaf ProRail de eerste mogelijkheid tot koop. ProRail heeft na taxatie een marktconforme prijs betaald. Voor beide gebouwen betaalde ProRail in totaal 72,5 miljoen euro. De investering wordt naar verwachting na zo'n 11 jaar terugverdiend. Daarna zijn de huisvestingskosten van ProRail voor deze panden minimaal.

Spoorgebouwen van weleer
De Inktpot was een van de hoofdgebouwen van het NS en staat naast Tulpenburgh op het Moreelsepark. Tulpenburgh en De Inktpot zijn met elkaar verbonden via een tunnel. Beide gebouwen zijn Rijks­monumenten en zijn al sinds de bouw van de panden in het bezit van de spoorsector. "We zijn blij en trots dat we deze Utrechtse blikvangers konden aankopen en dat deze gebouwen nu in spoorse handen blijven", aldus Hans van Leeuwen, CFO van ProRail.

De Inktpot
Vooral het hoofdkantoor van ProRail (De Inktpot) is een bijzondere verschijning aan de rand van het historisch centrum van Utrecht. Een massief bakstenen gebouw van vier verdiepingen, waarvan de vorm doet denken aan een inktpot. De 70 meter hoge toren van het gebouw bepaalt mede de contouren van de stad. De Inktpot is gebouwd tussen 1918 en 1921 met 22 miljoen bakstenen. In de plafonds en vloeren zijn 21 kilometer spoorrails verwerkt. NS-directeur Van Heukelom ontwierp het gebouw destijds zelf.

Gebouwen ProRail
In de twee gebouwen werken ongeveer 2000 mensen. In de toren van de Inktpot leven nog eens duizenden beschermde vleermuizen. Naast de twee hoofdkantoren heeft ProRail nog vier regionale kantoren, 13 verkeers­leidings­gebouwen en het Operationeel Controle Centrum Rail (OCCR) in Utrecht.

Bron: www.prorail.nl, persbericht 10 juni 2016


Liever in een bouwkeet

De vorige president-directeur van ProRail, Marion Gout, dacht nog heel anders over De Inktpot:

"Vaak is het gewoon simpel denken, zegt Gout. ProRail moet een bedrijf zijn waar hard gewerkt wordt en waar de klanten makkelijk binnenstappen. Meer een doe- dan een bestuursbedrijf." Om dat beeld te versterken vertrekt ProRail uit de monumentale Inktpot, het bestuursgebouw aan het spoor bij Utrecht. "In 2015 zijn we hier niet meer hier. Dit gebouw is te groot en heeft niet de juiste uitstraling." De ProRail-baas zegt liever in een bouwkeet dan in de ietwat sombere Inktpot te zitten.

Bron: De Telegraaf, 10 december 2011


De Inktpot (en drie kunstwerken in één foto)

Links het hoofdkantoor van Prorail: de Inktpot. Op het dak balanceert nog steeds de UFO, gemaakt door Marc Ruygrok in het kader van het kunstevenement Panorama 2000. De enorme theepot op het dak van Hoog Catharijne is een ander kunstwerk. Deze 'Celestial Teapot' is een overblijfsel van de grote kunstmanifestatie Call of the Mall uit 2013. Lily van der Stokker wilde met dit schepsel "het alledaagse van de dag benadrukken in de zakelijke omgeving van het winkel­centrum". De grote neonletters IK op het kantoorgebouw in het midden zijn ook een kunstwerk. Dit is in 2003 gemaakt door Jan van Munster, in opdracht van de gemeente. Gefotografeerd vanuit het raam van Hudson's Bay in Utrecht, op 31 oktober 2019.


Woudkapel (Bilthoven)

Op zondag 4 februari 2007 ben ik naar de kerk geweest. Dat is een plaats waar ik als atheïst pur sang niet erg vaak kom. De kerk is de Woudkapel in Bilthoven Noord. Deze kleine kerk vertoont enige gelijkenis met Hgb III in Utrecht, een van de hoofdgebouwen van NS, bijgenaamd De Inktpot. Deze gelijkenis is geen toeval: beide gebouwen zijn ontworpen door dr. ir. G.W. van Heukelom.


In de periode dat Van Heukelom aan het Derde Administratiekantoor werkte, ontwierp hij voor zijn gezin een woning aan de Schubertlaan (no. 4) in Bilthoven, Woudzang geheten. De Van Heukeloms maakten begin jaren twintig deel uit van een vrijzinnig protestantse kring in Bilthoven. Predikanten, dichters, filosofen en kunstenaars werden uitgenodigd om over religieuze en levensbeschouwelijke zaken te spreken, ondersteund door muziek en zang. Aanvankelijk vonden deze bijeenkomsten plaats in de grote woonkamer van Woudzang. Toen er toch behoefte ontstond aan een eigen kerkje, ontwierp Van Heukelom in zijn avonduren de Woudkapel, die in 1924 werd ingewijd. De kerk, gebouwd in de stijl van de Amsterdamse School, heeft een zadeldak en een vierkante klokkentoren op de zuidwestvleugel. Het gebouw is sober uitgevoerd. Buiten, boven de hoofdingang, is in baksteen het woord VREDE gemetseld. De kapel wordt tegenwoordig gebruikt door de Vrijzinnige Geloofsgemeenschap Bilthoven. Bron: www.woudkapel.nl.


We moesten trouwens helemaal niet in deze kerk zijn, maar in het zaaltje ernaast. Daar waren we op uitnodiging van schimmentheater "Licht in het donker". Bea Kloosterman, een van de krachten achter de schermen, is de vroegere basisschooljuf van twee van onze dochters. Zij weet ons nog steeds te vinden voor allerlei klusjes. Bijvoorbeeld het ontwerpen van een website: www.schimmentheater.nl.



Amsterdam: reisbureau van de SS

Amsterdam, 21 april 2008. Reisbureau der Staatsspoorwegen op de Dam. Geen station, want Amsterdam behoorde tot het domein van de HIJSM, maar de SS probeerde wel reislustig publiek te trekken. Zie Google Maps.


Amsterdam: hoofdkantoor van de HSM

Amsterdam. De "Droogbak", het hoofdkantoor van de HSM. Dit gebouw staat er nog steeds. In de jaren 70 werd het met sloop bedreigd doordat Amsterdam hier een vierbaans snelweg wilde aanleggen. Tegenwoordig is het een rijksmonument. Zie Google Maps.


Amsterdam CS, 3 april 1910. Willem Derens met zijn zoontje Gerrit. Stereofoto gemaakt door zijn broer Lodewijk Derens. Links het hoofdgebouw van de HSM: de Droogbak. Collectie Joris Dijkstra. Lees meer over fotograaf Derens.


Amsterdam CS. Westelijk deel van het emplacement. De foto is genomen kort voor april 1974, toen de mechanische beveiliging werd vervangen door NX. De nieuwe dwergseinen staan er al, verpakt in plastic. Het seinhuis rechts verloor toen zijn functie. Het gebouw links in beeld is de 'Droogbak', dat in 1884 werd gebouwd als hoofdkantoor van de HIJSM. De bijnaam dankt het aan zijn adres: Droogbak 1. In de jaren 70 wilde men dit gebouw slopen om een vierbaans snelweg door de stad te kunnen aanleggen, maar dankzij vele protesten is dat niet gebeurd. Inmiddels heeft het de monumentenstatus. Fotograaf onbekend, collectie Nico Spilt.


Spoorwegmuseum Utrecht, 24 februari 2016. Maquette van Amsterdam CS en omgeving anno 1889. Het model van het stationsgebouw is in de jaren 80 gemaakt door studenten van de TU Delft, ter gelegenheid van de toenmalige verbouwing van dat station. In het Spoorwegmuseum is hier een modelbaan omheen gebouwd door MK modelbouwstudio's van Maykel Kastelijn. Links de ronde locloods. Op de voorgrond het toenmalige hoofdgebouw van de HSM aan de Droogbak. Het gele gebouw daarachter is het tijdelijke houten station van Amsterdam.


Zie ook:




vorige       start       omhoog