Ongevallenkranen

Ook stoomkranen, waaronder een enkele niet-ongevallenkraan. En verder komen er ook een paar ongevallenwagens voorbij.

Utrecht, 21 september 1970. Loc 1128 en treinstel 464 bleken niet samen door één wissel te kunnen. Twee ongevallenkranen van NS moesten in actie komen.

Utrecht Blauwkapel, 30 juni 1972. Loc 1107 en mP 3022, komend uit de richting Overvecht, zijn in aanraking gekomen met een ertstrein op weg naar Lunetten. Deze foto's van de opruimwerkzaamheden zijn gemaakt met een Agfa Click. Loc 1107 bevindt zich tegenwoordig in het Spoorwegmuseum. Foto's Peter van den Berg.

Utrecht, 7 mei 1970. Ontspoorde keteltrein, een fotoreportage door Erik van Zuijlen.

Lelystad, 28 mei 1988. Materieelshow ter gelegenheid van de opening van de spoorlijn Almere-Lelystad (het traject Weesp-Almere was een jaar eerder in gebruik genomen). Onder andere was een van de twee ongevallenkranen van NS te zien. Foto Bart Gerrtisen.

Utrecht, 14 juli 1989. Gezicht op het tijdelijke stoomlocdepot van NS 150. Links loc 3737 met daarachter DR 03 1010, rechts de "City of Truro". Op de achtergrond de Utrechtse ongevallenkraan; de tweede kraan stond in Eindhoven. Beide kranen zijn in 1991 uit bedrijf genomen. Een experiment met een grote kraan die zowel over de weg als over de rails kon worden vervoerd is mislukt. Tegenwoordig huurt de NS in noodgevallen kranen van een particulier bedijf uit de omgeving.

Haarlem, 1 juli 1969. Loc 2416, een ongevallenwagen, en de ABDk-bak van treinstel 412. De ongevallenwagen (een begin jaren 60 omgebouwde 'Stalen D') en het treinstel zijn met een koppelboom en hulpplaat met elkaar verbonden.

Amsterdam Watergraafsmeer, 28 augustus 2004. De D6066 is een van de bagagerijtuigen die in gebruik zijn geweest als ongevallenwagen. Deze 'Stalen D' maakt deel uit van de serie D6061-6070 die door Allan is gebouwd. Na 2001 werd ze door de Stibans als werkwagen gebruikt. Na de opheffing van de Stibans is de wagen overgedragen aan de Stichting NS 162, die haar onderbracht bij de SHM in Hoorn. Het rijtuig (sinds 2012 blauwgroen) is eind 2015 verkocht aan de gemeente Harlingen, om te gebruiken als toiletvoorziening in de Nieuwe Willemhaven.

Utrecht, 1 februari 1994. De Utrechtse ongevallenkraan is naar het Spoorwegmuseum gegaan. Deze kraan (nummer 482) is nu uitgeleend aan de STAR. Kraan 481 had standplaats Eindhoven en bevindt zich nu bij de VSM. Deze twee kranen zijn in 1957 door Krupp gebouwd. Ze hadden twee hijsblokken: van 63 ton en van 15 ton. Een complete ongevallentrein bestond uit de ongevallenkraan met giekwagen, een houtwagen (een om­gebouwd blokkendoosrijtuig) en een ongevallenwagen (een verzwaarde aangepaste Stalen D, later een omgebouwd rijtuig plan E). Als trekkracht diende een loc serie 2400. Maximum snelheid 80 km/uur.

Utrecht, 15 mei 1946. Stoomongevallenkraan (tegen het hek staat de tas van de fotograaf). Dit was een 45-tons Ransomes & Rapier 'Breakdown Crane'. Deze kraan, die van 1956 tot 1973 bij de werkplaats Zwolle heeft gestaan, was het allerlaatste door stoom aangedreven NS-materieel. De ongevallentrein bestond uit een giekwagen, schutwagen, stoomkraan, ontlastingswagen; totale lengte 25,7 meter. Foto J.A. Bonthuis, collectie NVBS-Railverzamelingen.

Barneveld, 19 april 1963. De stoomaangedreven ongevallenkraan NS 459 uit Zwolle met waterwagen NS 158312 in actie tijdens de bergingswerkzaamheden na de ontsporing van een goederentrein nabij de overweg in de Stationsweg/Baron van Nagellstraat te Barneveld. Foto J.A. Bonthuis, collectie NVBS-Railverzamelingen.

Train World, Schaarbeek, 16 augustus 2016. Stoomkraan, hijsvermogen 35 ton, in 1912 gebouwd door Craven Brothers, Manchester. Bij de NMBS deed deze tot 1985 dienst als A310/4 "Juliette".

Stoomkraan A310/6 van de NMBS bevindt zich bij de ZLSM. Deze kraan is in 1917 door Cowans Sheldon & Co gebouwd voor de Russische spoorwegen, maar is daar door de politieke situatie nooit terechtgekomen. In plaats daarvan kwam ze, na aanpassing van de spoorwijdte, in dienst bij de Compagnie du Nord–Belge, later de NMBS. In 2007 ging de kraan naar de ZLSM, om optisch te worden gerestaureerd.

Breakdown cranes

In Groot-Brittannië waren stoomkranen een vertrouwd gezicht. In de hoogtijdagen stonden er zo'n 125 verspreid over het land. Goederentreinen bestonden hier bijna allemaal uit onberemde tweeassige wagentjes, die met grote regelmaat ontspoorden. Zo werden in 1970 meer dan 10.000 ontsporingen geteld. Op veel plaatsen stonden daarom "breakdown cranes" klaar. Vaak werden die met een klein vuur permanent op temperatuur gehouden, zodat ze op weg naar een ongeval snel op stoom gebracht konden worden. Het aantal ontsporingen, en daarmee het aantal kranen nam in de jaren daarna snel af. Stoomkranen werden vervangen of omgebouwd op diesel.

Een stoomkraan heeft aan weerszijden een stoomcilinder; via tandwielen vinden de verschillende bewegingen van de kraan plaats. Vaak konden ze zich ook op eigen kracht verplaatsen, maar op weg naar een ongeval werden ze natuurlijk vervoerd door een locomotief. Om te voorkomen dat de kraan tijdens het hijsen omvalt, zit er een groot contragewicht aan de achterzijde. Ook kon de kraan met kettingen aan het spoor worden verankerd. Deze kettingen werden echter niet helemaal strak gedraaid: ze werden door iemand in de gaten gehouden die waarschuwde als een ketting strak kwam te staan. Dan moest de machinist direct stoppen, om te voorkomen dat de kraan zou omvallen en het spoor zou vernielen. Meer informatie op www.bdca.org.uk.

Here is a breakdown crane capable of lifting anything up to 35 tons. Two powerful machines such as this could lift a locomotive back on to the line after a derailment. Every railway company posesses a considerable number of such cranes, distributed at various points, so that in the unfortunate event of a collision involving derailment a breakdown train with cranes and first aid appliances can be on the spot in the minumum of time. The truck carries the weight of the "jib" [giek] when lowered. Cigarette card, 1927.

Locdepot Toton (Nottinghamshire), jaren 60. Een 45 tons stoomkraan gebouwd door Cowans Sheldon. Fotograaf onbekend, collectie Nico Spilt.

Rotterdam, 13 mei 1999. Stoomkraan 23 van de SSN, in 1943 gebouwd door IBHC en eigendom geweest van Scheepswerf Piet Smit Jr. Ze deed het nog wel maar omdat niemand haar wilde hebben is de kraan in 2006 gesloopt. Een andere stoomkraan van de SSN (nummer 9, in 1945 gebouwd door Boele) is naar het Stoommachinemuseum Medemblik gegaan. Voor meer stoomkranen zie het Havenmuseum Rotterdam.

Grue à vapeur

Depot Boulogne, 23 september 1970. Stoomkraan GV 15 n4 krijgt een onderhoudsbeurt.

GV staat voor grue à vapeur: stoomkraan. Een kraan met dieselmotor wordt aangeduid met GD (grue à diesel).

Plaatjes uit het album Schienenwunder uit 1934.

National Railway Museum, York, 24 juni 2008. Met de hand hijsen kan natuurlijk ook...

vorige       start       omhoog