Materieel '40

Van dit materieel zijn tijdens de oorlog 25 vijfwagenstellen en 15 tweewagenstellen gebouwd. De tweewagen­stellen hadden een even grote bagageruimte als de vijfwagenstellen, waardoor de verhouding met het aantal zitplaatsen tamelijk scheef was. De tweetjes waren dan ook vooral bedoeld als versterkingsmaterieel, niet zozeer om zelfstandig te rijden.

Wegens materieelgebrek deden de meeste tweewagenstellen aanvankelijk zonder motoren dienst; die werden zweefvliegtuigen genoemd. De ramen van de onbruikbare machinistencabines waren ondoorzichtig gemaakt, om vergissingen te voorkomen. In 1948 reden op dezelfde manier DE3'en ter versterking mee in elektrische treinen.

Veel materieel is tijdens de oorlog verloren gegaan. Uit de restanten zijn na de oorlog diverse "nieuwe" treinstellen geformeerd. Zo zijn verschillende bakken gebruikt om dieseltreinstellen DE 5 weer compleet te maken. De kopvorm van dit materieel was gelijk aan die van de omBC 2901-2908.

De tweewagenstellen waren genummerd vanaf 301, de vijfwagenstellen vanaf 801. Bij deze laatste werd in hun laatste jaren een 1 voor het treinstelnummer gezet, omdat de 800-serie gebruikt werd voor nieuwe treinstellen plan V. De laatste tweewagenstellen werden in augustus 1970 afgevoerd, de vijfwagenstellen in 1972. Deze reden vooral in de spitstreinen in het Gooi, en tussen Rotterdam en Hoek van Holland.

Amsterdam CS, ca. 1956. Een vijfwagenstel materieel '40. Er zitten nog 3e-klasbordjes op, dus de foto is niet later dan in 1956 gemaakt. In dat jaar werd namelijk in Europa de derde klas afgeschaft. Of liever gezegd de eerste klas, die alleen in luxe internationale treinen voorkwam. De 3e en 2e klas schoven toen een positie op. Fotograaf onbekend.

Rotterdam CS, 15 september 1968. Vijfwagenstel 815.

Hilversum, 23 oktober 1968. Treinstel 803 als trein Utrecht-Amsterdam. In de achtergrond is een ertstrein richting Utrecht te zien. De tweede foto is op dezelfde dag gemaakt. Treinstel 803 komt terug uit Amsterdam en passeert daarbij de 'kleine spoorbomen'.

Hilversum, 8 november 1968. Dankzij de grote bagageruimte is het meenemen van fietsen en bromfietsen geen probleem. Na het inladen kan treinstel 831 vertrekken. Verderop een foto van de andere kant van dit treinstel, dat na de oorlog is samengesteld uit overgebleven bakken.

Utrecht CS, 27 december 1968. Vijfwagenstel 807 loopt binnen uit de richting Amsterdam of Gouda. Duidelijk te zien zijn de (gele) propaantanks van de wisselverwarming. Deze tanks werden tijdens vorstperioden regelmatig gevuld vanuit een tankwagen. Zie ook Utrecht in de jaren 60.

Rotterdam CS, 4 maart 1969. Treinstellen 815 (mat.'40) en 608 (mat.'36). Foto Bert Stortenbeker.

Het seinhuis van Abcoude in de jaren 60. Links een vijfwagenstel materieel '40, op weg naar Amsterdam. Foto Frans van Loevezijn. Zie ook Ombouw Abcoude.

Hilversum Sportpark, 22 maart 1969. Treinstel 301 en 346 zijn als stoptrein op weg van Utrecht naar Amsterdam (ingekleurde foto).

Hilversum, 5 mei 1969. Treinstel 814 op weg naar Amsterdam.

Hilversum, 7 mei 1969. Vijfwagenstel 801 vertrekt naar Utrecht.

Utrecht, 4 juli 1969. Treinstel 303 (mat '40), gefotografeerd vanuit een trein uit Hilversum. Het stel stond hier vanwege een constructiewijziging aan de deuren. Ook de andere stellen hebben om deze reden een bezoek gebracht aan de werkplaats, om een jaar later buiten dienst te gaan.

Achter de bomen links bevindt zich de lijnwerkplaats Utrecht. Deze bomen vormden samen "het bos van Den Hollander", dat in de jaren 80 plaats heeft gemaakt voor een opslagterrein van Electrorail. Het bos was in de jaren 50 aangelegd in opdracht van president-directeur Den Hollander, na de sloop van de daar gelegen werkplaats voor getrokken rijtuigen. (Bron: OdR 1992 blz. 85)

Amsterdam CS, 24 september 1969. Treinstel 308, met daarachter onder andere een Pec. Let op de relatief grote eersteklasafdeling.

Amsterdam Rietlanden, 24 april 1970. Afgevoerd tweewagenstel 310. In de achtergrond het Lloyd Hotel. Tweede foto: afgevoerd stel 301 op de Watergraafsmeer, 8 mei 1970.

Amsterdam CS, 13 september 1969. Treinstel 309. Op de stationskap staat reclame voor Blom & Van der Aa.
Links een TEE-treinstel. Foto Fons van der Jagt.

Amsterdam CS, 8 mei 1970. Tweewagenstel 303 als versterking achterop de sneltrein naar Groningen.

Amsterdam CS, 4 juli 1970. Treinstel 814. De grote bagageruimte is duidelijk te zien. De tweewagenstellen hadden een even grote bagageruimte, waardoor de verhouding met het aantal zitplaatsen tamelijk scheef was. De tweetjes waren dan ook vooral bedoeld als versterkingsmaterieel, en niet zozeer om zelfstandig te rijden.

Amsterdam CS. Een vijfwagenstel met rangeersein (één brandend frontsein). Links in beeld een Ford Transit, die in 1965 op de markt kwam. De foto moet dus zijn gemaakt tussen 1965 en 1972, toen deze treinstellen uit dienst gingen. Foto 'De Spoorweghobbyist', collectie Nico Spilt.

Rotterdam CS, 31 juli 1970. Treinstel 817. Bij dit treinstel is de ruimte tussen de bakken afgedicht met een rubberen buitenbalg. Dit was ook bij andere oudere treinstellen gebruikelijk, maar in latere jaren gebeurde dit lang niet altijd meer.

Hilversum, 26 juli 1970. Pauze voor treinstel 831.

Wegens ruimtegebrek in Amersfoort stonden in Hilversum overdag vaak treinstellen geparkeerd, in afwachting van het volgende spitsuur. Vijfwagenstel 831 is na de oorlog samengesteld uit overgebleven bakken. De hier zichtbare Ak was vroeger de CDk van een tweewagenstel.

Uithoorn, 4 juni 1971. Kopbakken Ak608 (mat.'36) en BDk308 wachten op de snijbrander. Foto Rik Jilderda.

Den Helder, 5 juni 1971. Treinstel 1811 (voorheen 811). Links staat nog een ander vijfwagenstel mat.'40 Foto Wim Vink.

Watergraafsmeer, 7 april 1973. Kop van een afgevoerd vijfwagenstel mat.'40.

Hilversum, tussen 1942 en 1944. Een treinstel mat.'40, met verduisterde koplampen, staat gereed voor vertrek naar Utrecht. Let op het openstaande kleine klapraampje, boven in de middelste voorruit. Tweede van links Willem Hellewegen, de vader van Ingrid van Gameren die mij deze foto toestuurde. In de achtergrond de bagagebrug die het station verbond met het tweede perron. Wie de andere mannen zijn is niet bekend. Mijn grootvader, in die tijd rangeerder in Hilversum, staat er in elk geval niet op.

Halte Renbaan, aan de lijn Den Haag-Scheveningen. De foto, met een tweewagenstel mat.'40, zal kort voor de sluiting van deze ZHESM-lijn in 1953 zijn gemaakt. Fotograaf onbekend, collectie Nico Spilt.

Rail Magazine, Speciaalnummer 6. Elektrisch stroomlijnmaterieel '35, '36 en '40.
Martin van Oostrom. Stichting Railpublicaties, 1991.

Elektrische treinen in Nederland. Deel 2. Door Carel van Gestel e.a. Uitg. de Alk, Alkmaar, tweede druk 1997. ISBN 9060139895. Dit deel beschrijft het stroomlijnmaterieel 1940, 1946, postrijtuigen Pec, materieel 1954 (Hondekoppen) en het Beneluxmaterieel uit 1957.

Artikelen over mat.'40 zijn te vinden in Op de Rails 1971, blz. 208 en 274.

Materieel '36 en '40. De nadagen kleurrijk in beeld. Harrie Peters. Uquilair, 2011. ISBN 9789071513732.

Harrie Peters heeft zich tussen 1967 en 1972 intensief beziggehouden met deze materieelsoorten, soms tot ongenoegen van NS-beambten die vonden dat het fotograferen van treinen verboden was. In dezelfde periode heb ik mat.'36 en mat.'40 ook diverse malen voor de lens gehad.

vorige       start       omhoog