Luxe treinen

Enige treinen uit de tijd dat reizen per spoor iets was voor de betere standen.

Famous trains and their routes

Boekjes uit de jaren vijftig, geschreven en geïllustreerd door Alan Anderson, uitgegeven door Brockhampton Press, Leicester. Hierin worden acht beroemde treinen en treinroutes beschreven, uit de tijd dat vrijwel alle grote treinen nog met stoom werden gereden. Tussen de bedrijven door worden allerlei wetenswaardigheden over het spoorbedrijf behandeld.

The Irish Mail (London - Holyhead - Dublin)
The Cornish Riviera Express (Paddington to Penzance)
The Flying Scotsman (King's Cross to Edinburgh)
The Golden Arrow (London - Folkestone - Calais - Paris) 		The Red Dragon (Paddington - Severn Tunnel - South Wales)
The Thames-Clyde Express (London - Leeds - Glasgow)
The Royal Scott (Euston to Glasgow)
The Blue Train (London - Paris - Mediterranean Coast)
Ik mis het negende boekje uit deze serie: Constellation Flight, over de reis per vliegtuig van Engeland naar Australië.

Zuidwaarts op zoek naar de zon

Affiches en ansichten van de Méditerranée- en Riviera-Express voor 1914
Rond 1900 overwinterde de Europese elite aan de Franse Rivièra. In de 19e eeuw ontdekt door de Engelse aristocratie, trok de zonnige Côte d'Azur mondaine toeristen uit alle hoeken van Europa. In de zomer vond men het er veel te warm; het was de ideale plek om de druilerige Engelse en kille Noord-Europese winters te ontvluchten. Een netwerk van luxetreinen — exclusief samengesteld uit eersteklas teakhouten slaap- en restauratierijtuigen van Wagons-Lits — bracht 's winters rijke reizigers rechtstreeks naar de Rivièra. Niet alleen uit Londen en Parijs, maar ook uit Amsterdam, Berlijn en zelfs St. Petersburg. Lees het artikel op retours.eu door Arjan den Boer.

Rheingold vs. Edelweiss

Luxe dagtreinen van de Noordzee naar de Alpen
In het Interbellum konden welgestelde reizigers kiezen tussen twee luxe dagtreinen van Nederland naar Zwitserland. Dat was het gevolg van concurrentie tussen het Franse Wagons-Lits en het Duitse Mitropa. De weelderige Pullman-treinen van Wagons-Lits, zoals de Étoile du Nord tussen Amsterdam en Parijs, wekten Duitse afgunst. Mitropa en de Reichs­bahn kwamen in 1928 met hun eigen variant in de Rheingold van Hoek van Holland naar Bazel. Pullman mochten de Duitse salonrijtuigen niet heten, maar verder waren ze bijna identiek. Als reactie introduceerde Wagons-Lits ook een luxe dagtrein naar Zwitserland, met een alternatieve route: de Edelweiss.

Lees het artikel op retours.eu door Arjan den Boer.

Mitropa. Duitse Art Deco in rijtuigen en op affiches.

Ondanks de economische crisis floreerden de Duitse spoorwegen tussen de twee wereldoorlogen. Dat gold ook voor slaapwagen- en restauratiebedrijf Mitropa. Opgericht in de Eerste Wereldoorlog als Duitse tegenhanger van Wagons-Lits, kwam het daarna — ondanks opgelegde beperkingen — tot bloei. De rijtuiginterieurs waren schatplichtig aan de Neue Sachlichkeit en Bauhaus, maar met een luxueuze in plaats van Spartaanse afwerking. De Mitropa-huisstijl en affiches laten zien dat ook in Duitsland de Art Deco was aangeslagen. In de jaren 30 werd Mitropa ingezet voor nazi-propaganda en -repressie. Na de oorlog werd het bedrijf opgesplitst, net als Duitsland zelf. Lees het artikel op retours.eu door Arjan den Boer.

Venice Simplon-Orient-Express

Tussen Utrecht en Houten, 24 juni 2021. De Venice Simplon-Orient-Express is op weg van Amsterdam naar Venetië. Deze trein deed twee dagen Nederland aan. Kaartjes vanaf 3000 euro enkele reis, zie www.incento.nl.

Ik filmde de trein op de terugreis tussen Utrecht Lunetten en Houten. Er zijn twee versies:

  • Filmpje 1. Hierin zijn ook andere treinen te zien.
  • Filmpje 2. De Orient Express gefilmd met vier camera's.

De Orient Express in 2010, 2021 en 2022

De zogeheten Orient Express door Bunnik op 5 november 2010, in de stromende regen getrokken door loc 1756. Daarna de Venice Simplon-Orient-Express op 24 juni 2021 tussen Lunetten en Houten, en op 14 april 2022 door Utrecht Lunetten, in beide gevallen getrokken door een Traxx van Lineas.

Jack Birns fotografeert de Simplon Orient-Express in 1950

Turkije was de laatste etappe van de reis van LIFE-fotograaf Jack Birns per Simplon Orient-Express. Hij fotografeerde het dagelijks leven op de stations van Oost-Tracië. De trein reed Istanbul binnen over hetzelfde spoor als de eerste Orient-Express in 1888. Lees het artikel op retours.eu door Arjan den Boer.

Balkanzug. Propagandavoertuig tijdens de Eerste Wereldoorlog.

Duitsland en z'n bondgenoten begonnen in 1916 een eigen luxetrein naar Constantinopel. De Balkanzug was voor Duitsland meer dan een trein. Het was een afrekening met het Franse Wagons-Lits, een strategische link met z'n bondgenoten en een effectief propagandamiddel. Lees het artikel op retours.eu door Arjan den Boer.

Dineren in een panoramarijtuig

Dineren kan vanaf 21 augustus 2015 op een heel bijzondere locatie: in een rijdende historische trein! Railpromo start het Panorama Rail Restaurant met menu’s speciaal samengesteld door de Nederlandse sterrenchef Edwin Soumang. De tot restaurant omgebouwde exclusieve trein vertrekt wekelijks vanuit Amsterdam Centraal voor een rondrit door Nederland. Vanuit de keukens van de trein worden de diners geserveerd.

Treinrestaurant
Het Panorama Rail Restaurant is een tot restaurant omgebouwde trein met een rijke historie in Europa die start bij de legendarische Trans Europ Express (TEE). De luxueuze internationale trein met de naam “Rheingold” kende louter plaatsen in de 1e klas, zag in 1957 het levenslicht en verbond onder meer Hoek van Holland met Milaan en Genève. Vanuit glazen panoramakoepels genoten reizigers van het prachtige Rijn- en Alpenlandschap. Het unieke panorama­rijtuig en andere 1e klas-restauratierijtuigen vormen nu het Panorama Rail Restaurant.

Bereikbare luxe
Gasten beleven de culinaire tocht gezeten aan ruime tafels voor twee, vier of zes personen. Het treinrestaurant biedt ook afgeschermde compartimenten voor groepen en is exclusief af te huren voor gezelschappen vanaf dertig personen. Een plek in het Panorama Rail Restaurant omvat de rondrit in de historische trein en een uitgebreid viergangendiner. Tickets voor de rit inclusief het diner kosten € 125.

Rondrit door Nederland
Het Panorama Rail Restaurant rijdt tussen de reguliere treinen van NS, Arriva en andere spoorvervoerders. Railpromo en de onafhankelijke infrastructuurbeheerder ProRail hebben daartoe een dienstregeling voor het treinrestaurant opgesteld. Vanuit Amsterdam Centraal wordt een vaste, ten minste 2.45 uur durende route gereden via Haarlem, Leiden, Den Haag, Rotterdam, Gouda en Breukelen. Daarbij worden onder meer de bloembollenvelden bij Lisse en het Groene Hart gepasseerd. Het uitzicht varieert van drukke stadscentra tot uitgestrekte weidegebieden en van historische stadsranden tot moderne industriële complexen.

Samenwerking met Nederlandse sterrenchef
De menu’s die in het Panorama Rail Restaurant worden geserveerd zijn gecreëerd door de Nederlandse sterrenchef Edwin Soumang. Een ervaren cateringteam onder leiding van Roland Vos van Buitenpoort Catering Amsterdam serveert de diners aan boord van de trein. Het menu wijzigt ieder kwartaal en wordt samengesteld passend bij de tijd van het jaar.

Reserveren
Gasten van het Panorama Rail Restaurant wordt een exclusieve ervaring aangeboden. Daarom is het aantal plaatsen in het Panorama Rail Restaurant beperkt. Plaatsen kunnen worden gereserveerd op www.panoramarail.nl.

Rotterdam CS, 14 juli 1973. Panoramarijtuig in de Rheingold-tijd. Onderin bevindt zich een keuken. Vanaf 1962 zijn vijf van dit soort rijtuigen gebouwd. Die hebben inmiddels allemaal een andere eigenaar gevonden. De kinderachtige vraag wat je 's avonds buiten kunt zien zullen wij niet stellen. Het gaat vooral om het eten en de gezelligheid.

Eenentwintig jaar TEE

Meerderjarige TEE op nieuwe sporen (pdf). Artikel in Het Spoor 06/78, maandblad van de NMBS. Ook een artikel over de TEE-diesels in Canada, uit Het Spoor 01/79.

Luxe op kleine schaal

Garsten, 20 september 1971. Smalspoorrestauratierijtuig van de Steyrtalbahn.

Bradshaw's Continental Guide

Bradshaw's Continental Guide. August 1914. Herdruk van Bradshaw's Continental Guide, for Travellers Through Europe. David & Charles Reprints, 1972. ISBN 0715355090.

Dienstregelingen en nuttige tips voor de reiziger anno 1914. Dikke pil van 584 pagina's. De pagina's 585 t/m 712, onder andere met kaarten, zitten er helaas niet bij. Ook advertenties zijn weggelaten. Die zitten wel in vergelijkbare heruitgaven van augustus 1887, april 1910 en juli 1938. Deze maandelijkse gidsen van Bradshaw verschenen van 1847 tot 1939.

Naar Parijs in 1914
De heruitgave van Bradshaw's uit 1914 is interessant, omdat je hierin de internationale reizen kunt opzoeken die tot de Eerste Wereldoorlog mogelijk waren. Daarna waren de reismogelijkheden voor de welgestelde Britten een stuk beperkter geworden.

Op verzoek heb ik eens uitgezocht hoe een reis van Amsterdam naar Parijs zou kunnen verlopen. Er waren drie rechtstreekse verbindingen per etmaal:

Amsterdam      V  8.40  13.45  20.00*  |  A 17.39  21.53  11.22*   
Brussel Zuid   V 13.01  18.15   0.07*  |  V 12.12  16.38   5.18*
Paris Nord     A 17.15  22.40   5.32*  |  V  8.10  12.35  23.15*

In Brussel Zuid moesten de treinen kopmaken, wat ongeveer een kwartier duurde. De treinen hadden alleen 1e en 2e klas; die met een * ook 3e klas. In de dagtreinen reden restauratierijtuigen mee, in de nachttreinen slaaprijtuigen.

Reistijd
In 1914 was je zo'n 9 uur onderweg. Vanaf 1927 ging de 'Étoile du Nord' (Poolster) rijden, een rechtstreekse luxe trein. Die deed er ongeveer 8 uur over. In 1957 werd dat een TEE. Die deed er 5 uur over. Tegenwoordig reis je met de Thalys in ruim 3 uur van Amsterdam naar Parijs.

Kosten
Een kaartje Brussel-Parijs kostte in 1914 iets meer dan 34 frank (1e klas), 23 frank (2e klas) of bijna 14 franc (3e klas). Tarieven vanaf Amsterdam weet ik helaas niet, maar Brussel ligt ongeveer in het midden, dus je zult deze bedragen ongeveer moeten verdubbelen.

De frank was een halve gulden waard. Amsterdam-Parijs in de 1e klas zou dus naar schatting 34 gulden hebben gekost. Omgerekend naar de waarde in 2014 is dat 366 euro (bron: CBS). Het duurste kaartje voor de Thalys kostte in 2014 zo'n 200 euro.


1e, 2e, 3e, 4e klas

Van oudsher kennen treinen verschillende klassen. Wie meer te besteden heeft, kan luxer reizen. Lange tijd gebruikelijk was de indeling in drie klassen, maar in Duitsland (en in Nederland de NBDS) heeft men ook een 4e klasse gekend.

In 1956 werd in Europa de 3e klas afgeschaft. Of liever gezegd: men schafte de 1e klas af, die alleen in luxe internationale treinen voorkwam. Binnenlandse treinen kenden alleen 2e en 3e klas. Deze schoven in 1956 allebei een plaatsje op. Bij de NS verdween het gele eersteklaskaartje. Groen was nu voor 1e klas, bruin voor 2e klas.

In Groot-Brittannië kende men lange tijd alleen 1e en 3e klas. De Britse upper class wilde natuurlijk 1e klas reizen, en het voeren van de 3e klas was wettelijk verplicht. De 2e klas kwam alleen voor in boottreinen naar Frankrijk. In 1956 werd de Britse 3e klas gepromoveerd tot 2e klas. Tegenwoordig spreekt men over First Class en Standard Class.

In communistisch China kent men natuurlijk geen klassen. Wel kun je hier kiezen tussen het reizen op harde banken of zachte banken. In de Verenigde Staten kende men in de tijd van de rassenscheiding (tot ca. 1955) aparte rijtuigen voor blanken en minder gelukkigen.

Behalve tarieven voor verschillende treinklassen, kent men toeslagen voor bijzondere treinen.

Zie ook:


vorige       start       omhoog