Treindienstleiders in actie

Een paar willekeurige waarnemingen uit de praktijk. Soms over hoe het niet zou moeten, maar ook voorbeelden van treindienstleiders die juist heel slim bezig zijn. Wie meer wil weten over hun soms erg lastige werk, verwijs ik naar het thema Procesleiding op het spoor.



Voorrang aan de museumtrein

 

Bilthoven, 6 juli 2002. Blokkendoostrein op weg naar het Spoorwegmuseum. Voorop loopt motorrijtuig Jaap, dan een blokkendoosrijtuig van de VSM, en daarachter het driedelige blokkendoosstel van het Spoorwegmuseum. Er werden ritten gemaakt vanaf het Spoorwegmuseum via Utrecht Lunetten, Utrecht Centraal en Bilthoven, in het kader van het 75-jarig bestaan van het museum. De trein is tussen Bilthoven en Groenekan voor een rood sein gelopen, en houdt daardoor de op blokafstand volgende intercity uit Amersfoort op. De treindienstleiding kwam kennelijk niet op het idee om de museumtrein een paar minuten langer vast te houden op het middenspoor bij Bilthoven. Dit tafereel herhaalde zich bij elke rondrit.


Fileparkeren

Amsterdam, 12 oktober 2005. "Tja als er een seinstoring is en de Trdl Zaanlijn blijft maar treinen sturen en Asd Sgr haalt ze niet weg dan sta je op een gegeven moment met vier treinen in één blok! Maar lovende woorden voor de Trdl Sgr, deze bleek cool en liet zich niet gek maken." Aldus Jeroen Mulders, die deze file fotografeerde.


Een licht bij ProRail

Op 21 december 2005 reed de Fortis Expres een rondje door de Randstad. Vanaf het SSN-depot ging het via de verbindingsboog bij Rotterdam naar Schiedam, en toen via de Oude Lijn naar Amsterdam. Vandaar ging de rit verder richting Breukelen. Bij Baambrugge stond Pjort Schraal met zijn camera paraat. Even verderop, bij Breukelen, ging het mis: de trein had rechtsaf moeten gaan naar Harmelen, maar een licht bij ProRail had de wissels verkeerd gelegd. De trein werd daarom stilgezet. De treindienstleiding in Amsterdam was pas na 10 minuten bereikbaar, en weigerde mee te werken aan het achteruit terugzetten van de trein, wat volgens machinist Koos Snel volgens de regels wel is toegestaan. Er zat niets anders op dan naar Utrecht door te rijden en bij Lunetten kop te maken, en met tender voor weer naar Rotterdam te rijden. Anderhalf uur vertraging, maar het gezelschap in de trein had daar weinig last van. Uit ervaring weet ik echter dat het voor het locpersoneel geen pretje is om achteruit te rijden, vooral niet als het koud en nat weer is. Zo'n ritje levert ProRail duizenden euro's op, dus je vraagt je af of je daar niet iets meer dienstverlening voor mag verwachten. Aan de andere kant: bij Breukelen liggen tegenwoordig wel erg veel wissels, dus word daar nog maar eens wijs uit achter je computerschermpje in het seinhuis 30 kilometer verderop...


Slim gebruik van dubbel enkelspoor (1)

Wolfheze, 8 september 2006. De foto is ongeveer een kilometer voor station Wolfheze gemaakt, toen ik uit de richting Ede kwam aangelopen. Ik zag dat het inrijsein langs het linkerspoor geel werd, en dat achter mij het automatische sein richting Ede-Wageningen op rood was gesprongen. Dat betekende dat er een rijweg via het linkerspoor was ingesteld. Inderdaad kwam even later treinstel 530 voorbij, op weg van Ede-Wageningen naar Arnhem. Enkele minuten daarna kwam via het rechterspoor een goederentrein uit de richting Utrecht voorbij. Kennelijk zat er een treindienstleider van de oude stempel achter de schermen, die handig gebruik wist te maken van de mogelijkheid om links te rijden. Daardoor zaten de goederentrein en de stoptrein elkaar niet in de weg.

Tegenwoordig zie je zelfs op viersporige trajecten treinen achter elkaar aansukkelen, in plaats van dat ze elkaar inhalen. Dat is het gevolg van de Automatische Rijweg Instelling (ARI), een computersysteem dat op basis van de dienstregeling de seinen en wissels bedient. Dat gaat goed zolang alle treinen precies volgens dienstregeling rijden, maar er is natuurlijk altijd wel wat aan de hand. Eigenlijk moeten de treindienstleiders dan bijsturen, maar daar komen ze niet aan toe omdat ze te veel baanvakken tegelijk in de gaten moeten houden (gevolg van bezuinigingen bij ProRail), of omdat ze gewoon niet op het idee komen. Seinhuiswachters konden vroeger vanuit hun raam zien waar ze mee bezig waren. De treindienstleiders van tegenwoordig zitten achter beeldschermen, waarop ze alleen maar lijntjes van kleur zien veranderen.


Slim gebruik van dubbel enkelspoor (2)

Soms zit er een treindienstleider van de oude stempel achter de knoppen. Die laat de treinenloop niet op zijn beloop, maar maakt gebruik van de mogelijkheid om treinen over het linkerspoor te leiden. Op dit filmpje wordt een vertraagde ICE naar Duitsland ingehaald door een sneltrein naar Arnhem. Dat gaat overigens niet altijd op deze manier. In augustus 2012 misten wij in Duitsland onze aansluiting, doordat onze ICE tussen Utrecht en Arnhem achter een stoptrein bleef hangen.



Defect sein. Nou en?

Echt, 3 oktober 2006. Defect lichtsein nummer 726. Het gele licht doet het niet. Kevin Evers, die deze foto's heeft gemaakt, heeft het defect diverse keren doorgegeven aan machinisten, conducteurs en aan de infozuil op het perron. Pas op 10 oktober was het sein weer in orde. Ach, veiligheid op het spoor, waarom zou je je daar druk om maken?

Naar aanleiding van deze foto mailden enkele machinisten een aantal voorbeelden uit de praktijk:

  • Tussen de Bijlmer en Abcoude is een P-sein van het linkerspoor al dagen rood gedoofd. Reactie trdl (treindienstleider): "ze wachten op onderdelen."
  • Vanaf Twello richting Apeldoorn heeft wekenlang een storing in de ATB gezeten ter hoogte van de halte Osseveld. De ATB-code valt daar weg, waardoor er een remopdracht wordt gegeven als de trein sneller dan 40 km/uur rijdt. Reactie trdl na de zoveelste melding: "Ze kunnen het vast niet vinden."
  • Bij Tilburg zat er een ATB-storing in de wisselstraat komende uit de richting Breda. Alle goederentreinen moesten daar remmen tot het juiste ATB-signaal weer werd opgepikt. Reactie trdl: "Ik zal eens kijken of de volgende deze storing ook meldt." Maar de volgende treinen zijn reizigerstreinen die toch al aan het remmen zijn, omdat ze moeten stoppen. Die merken dus niets van deze storing. Reactie trdl: "Dan kan ik ook niets doen. Als de volgende niets melden, zal het wel een storing in jouw lok zijn."
  • Een ATB-storing bij Best. Ik geef het door aan de trdl en ik krijg als commentaar: "Dan moet je bij jullie organisatie zijn." Toen ik verbaasd antwoordde dat het spoor toch echt van ProRail is, zei hij dat ie voor zulke moeilijke dingen nu geen tijd had.
  • Tot slot de trdl die zijn opleiding bij de LOI heeft gevolgd. Wanneer je een gedoofd sein meldt op spoor Y, antwoordt hij verbaasd: "Maar daar rijdt u toch niet, u rijdt toch op spoor X?"

De treindienstleider, toen en nu

Boven het NX-bedieningstoestel van Naarden-Bussum (als bewaard gebleven technisch erfgoed), onder het treindienstleidersscherm van de procesleidingspost van Amersfoort. Beide foto's gemaakt op 10 juni 2007 in Amersfoort.


Bezoek aan het OCCR

Utrecht, 27 april 2013. Ons team bracht een werkbezoek aan het Operationeel Controle Centrum Rail (OCCR). In het land had men de treinenloop goed onder controle, zodat wij nauwelijks hoefden in te grijpen.


Foutje!

De machinist van deze trein moest bij Utrecht Vaartsche Rijn rechtsaf, maar sloeg per ongeluk linksaf. Bij Bunnik ontdekte hij zijn fout. Snel terugrijden dus, voordat de treindienstleiding erachter komt!

Wat je hier ziet gebeurt heel soms in het echt, al is dat natuurlijk niet de schuld van de machinist. In 2005 werd een stoomtrein van de SSN, met de Fortis Expres, bij Breukelen linksaf naar Utrecht gestuurd in plaats van rechtsaf naar Rotterdam. De trein moest toen op Lunetten kopmaken en met tender voor naar Rotterdam sukkelen.

Gehoord van een machinist: Treindienstleider laat intercity achter een goederentrein boemelen. Na een tijd belt hij de machinist: "waardoor is jouw trein vertraagd?"


Treinverkeer blijkt nogal kwetsbaar geworden

Brief in NRC Handelsblad, 25 augustus 2005, naar aanleiding van een loze bommelding.



Gans het raderwerk stond stil

Nog niet eens zo lang geleden konden machinisten maar op één manier communiceren met treindienstleiders: dan moesten ze bij een seinpaal stoppen waar een kastje met een telefoon naast stond. Later kregen ze Telerail: een soort autotelefoon. Dat was voor de tijd van de mobieltjes die we nu allemaal op zak hebben. Tegenwoordig wordt voor de communicatie tussen treinpersoneel en de treinverkeersleiding een speciaal mobiel netwerk gebruikt: GSM-R. Dat is een variant van GSM, waarbij de R staat voor Railway.

Urenlange storing op 31 mei 2021

Maandagmiddag 31 mei 2021 tegen 2 uur bracht een probleem in het communicatiesysteem van ProRail het trein­verkeer in Nederland tot stilstand. Sommige reizigers zaten op deze warme dag urenlang vast in stilstaande treinen, vaak zonder airco. De treinen van NS stonden allemaal stil; bij lokale vervoerders zoals Arriva en Keolis reden de treinen op een aantal trajecten nog wel. Rond half 5 was er een handmatige oplossing gevonden en reden de eerste treinen weer, maar de avondspits was wel ontregeld.

Dat de treinen niet mochten rijden van ProRail, kwam doordat er geen communicatie meer mogelijk was tussen machinisten en de treinverkeersleiding. Die communicatie verloopt normaal gesproken via het GSM-R-systeem. De storing zat overigens niet in GSM-R zelf, maar in het INTTEL-systeem dat ermee verbonden is. INTTEL staat voor INTegratie TELecommunicatie en speelt dus alleen een rol in de telefonische communicatie met het treinpersoneel. De feitelijke treinbesturing vindt plaats via allerlei andere systemen met afkortingen als TNV, PRL, ARI, EBP en meer. Daarnaast staan er langs de meeste lijnen nog automatische blokseinen die autonoom werken.

Kun je rijden zonder GSM-R?

De treinen kunnen dus ook zonder GSM-R veilig blijven rijden, want de seinen en wissels blijven gewoon werken en kunnen via de beeldschermen van de verkeersleiding worden bediend. Dat gaat via kabels onder de grond. Je kunt je afvragen hoe erg het is dat machinisten en conducteurs een paar uur niet mobiel kunnen bellen met de verkeers­leiding. Weegt dat op tegen de ellende die je veroorzaakt door gewoon het hele raderwerk stil te leggen? Er zijn trouwens ook back-uptelefoons beschikbaar, en als de nood echt aan de man komt, is er altijd nog wel een vriende­lijke passagier die zijn mobieltje wil uitlenen.

Er zijn overigens baanvakken waar een storing in GSM-R wel effect kan hebben op het treinverkeer. Dat zijn bepaalde baanvakken waarop ERTMS (European Rail Traffic Management System) is geïnstalleerd. Bij de niveaus 2 en 3 van ERTMS verzorgt GSM-R de communicatie voor de treinbeïnvloeding en seingeving. Anno 2021 zijn dat de Betuwe­route en de HSL-Zuid, waar ERTMS niveau 2 wordt gebruikt zonder baanseinen. Daar kun je dus niet rijden zonder GSM-R, maar zoals gezegd zat de storing van 31 mei 2021 niet in GSM-R zelf. ERTMS niveau 2 is ook aanwezig tussen Utrecht en Amsterdam en tussen Lelystad en Zwolle, maar daar zijn bovendien ook nog ATB en baanseinen beschikbaar.

Maar goed, ik snap ook wel dat het ingewikkeld is om het op een onverwacht moment weer eens op de 'ouderwetse' manier te gaan doen. Zorg voor een goede backup van je systemen, bij voorkeur een backup waar niet dezelfde fouten inzitten als in je gewone systeem.

GSM-R is een stabiel systeem

GSM-R is gebaseerd op GSM, maar maakt gebruik van andere frequenties en heeft daarnaast extra functionaliteit, speciaal voor het gebruik in de spoorwegwereld. Je kunt daarmee bijvoorbeeld bellen naar iemand met een bepaalde functie op die dag, zoals de hoofdconducteur van een trein, zonder op zoek te hoeven gaan naar de persoon die op dat moment als hoofdconducteur is ingeroosterd. Daarnaast kunnen de spoorwegen met een eigen netwerk blijven communiceren, mocht het gewone mobiele netwerk overbelast zijn. Ook hulpdiensten hebben daarom dit soort eigen net­werken.

Het systeem is eigendom van ProRail maar wordt beheerd door KPN (net­werk) en Nokia (apparatuur). GSM-R is onzichtbaar voor normale mobiele telefoons. De frequentieband die gebruikt wordt voor de uplink is 876-880 MHz en voor de downlink 921-925 MHz. GSM-R is gebaseerd op 2G-technologie uit 1991. Dat klinkt verouderd: consumenten zijn inmiddels toe aan 5G, maar het blijkt een heel stabiel systeem. Als het vervangen moet worden, moet dat op Europees niveau gebeuren.

Geschreven begin juni 2021. Bronnen: Volkskrant; ProRail Publieksvoorlichting; Wikipedia.



Gans het raderwerk staat stil, als niemand solliciteren wil

 

Even leek het erop dat er op woensdag 3 november 2021 geen treinen zouden rijden tussen Utrecht en Arnhem, tussen Utrecht en Rhenen en tussen Ede en Barneveld. Er was geen treindienst­leider beschikbaar om de beeldschermen in de gaten te houden. Op het laatste moment bleek er echter toch iemand bereid om een extra dienst te draaien. Gelukkig maar, want woensdag is juist ook de dag waarop tussen Utrecht en Arnhem geëxperimenteerd wordt met een tien­minuten­dienstregeling. Geen onbelangrijk lijntje dus. Het is ook niet de eerste keer dat het treinverkeer om deze reden stilvalt. ProRail komt 60 treindienst­leiders te kort. Wel trof Pier Eringa, toen die was benoemd tot directeur, een communicatie­afdeling van 70 man aan. Maar als organisatie moet je natuurlijk weten waar je prioriteiten liggen.

Uit de Volkskrant van 5 november 2021: "Op de benodigde 750 verkeersleiders zijn momenteel 60 vacatures. President-directeur John Voppen van ProRail heeft inmiddels toegegeven dat het bedrijf meer aandacht had moeten besteden aan de werving van treinverkeersleiders. Het personeelstekort zal zeker nog tot in 2023 aanhouden."



Zie ook:





vorige       start       omhoog