Spoorwegpolitie (en ook andere politie)

Hoewel ik de spoorhobby al sinds 1967 beoefen, ben ik zelden in aanraking geweest met de spoorwegpolitie. Ik heb weleens wat gedaan wat niet de bedoeling is, maar ik doe geen gevaarlijke dingen. Ik ben wel gek maar niet goed, om met de bekende filosoof Bassie te spreken.

De Spoorwegpolitie was vroeger een onderdeel van NS. Begin 2000 is ze over­geheveld naar het Korps landelijke politiediensten (KLPD).

De dienst Spoorwegpolitie (DSP) is verantwoordelijk voor het toezicht op de mobiliteit en veiligheid op het spoor en in de treinen. In samenwerking met en taakafstemming naar de (regio) politiepartners profileert de Spoorwegpolitie zich door een landelijke en specialistische taakuitvoering met een grondige kennis van het railvervoerproces en de relevante wet- en regelgeving.

De dienst is verantwoordelijk voor het toezicht op en de handhaving van de branche­gerelateerde regelgeving op het beroepsgoederen- en personenvervoer per spoor in heel Nederland. In alle treinen en op de perrons is de eerstelijnspolitiezorg in handen van de Spoorwegpolitie. In samenspraak met de regionale korpsen is de Spoorweg­politie ook verantwoordelijk voor de eerstelijns politiezorg op vijf zogenaamde megastations: Amsterdam CS, Den Haag CS, Rotterdam CS, Utrecht CS en Schiphol.

Ook behandeling van en onderzoek naar spoorwegongevallen behoort tot het takenpakket. Bij calamiteiten probeert de Spoorwegpolitie het treinverkeer, na hulp of onderzoek, zo snel mogelijk te laten hervatten, want het stilstaan van een trein heeft, net als op de weg, files tot gevolg. De specifieke kennis van treinen en spoorwegen wordt vooral zichtbaar bij bijvoorbeeld begeleiding van supporterstreinen van en naar voetbalwedstrijden en bij drugscontroles in treinen.

Bron: website KLPD, november 2008 (website is opgeheven)

2013: Spoorwegpolitie opgeheven

Sinds 1 januari 2013 bestaat de spoorwegpolitie niet meer. De politie is toen namelijk gefuseerd van 26 korpsen naar een organisatie. De Spoorwegpolitie van het KLPD is daarbij overgegaan naar de Landelijke Eenheid, dienst Infra­structuur. Deze dienst is een samenvoeging van de oude verkeerspolitie, spoorwegpolitie, waterpolitie en de lucht­vaartpolitie van het KLPD. De agenten mogen ook niet meer het DSP-logo voeren of enig ander herkennings­teken. Voor de buitenwacht moet iedere politieagent er hetzelfde uitzien. Badges en emblemen zijn niet meer toegestaan. Niet op het uniform, op voertuigen of op gebouwen.

2015: Spoorwegpolitie moet terugkomen

De Spoorwegpolitie moet terugkomen als maatregel tegen de agressie in de treinen. Dat bepleitte Pieter van Vollenhoven, voorzitter van de stichting Maatschappij en Politie in april 2015. Door het verdwijnen van de spoorwegpolitie is volgens hem een gat ontstaan dat niet goed zou zijn opgevuld door de Nationale Politie.

In 1919 werd de spoorwegrecherche opgericht. Haar belangrijkste taak was het bestrijden van diefstal van stukgoederen. In 1978 veranderde de naam in spoorwegpolitie. Tot 2000 maakte de spoorwegpolitie onderdeel uit van de Nederlandse Spoorwegen, daarna werd ze ondergebracht bij het Korps Landelijke Politiediensten. Haar taak veranderde in handhaving van veiligheid en leefbaarheid rondom treinen en stations. En toezicht houden op de reizigersstromen, informatieverstrekking en hulpverlening aan reizigers en aan personeel van de Nederlandse Spoorwegen. Maar dat was nog niet alles: ook begeleiding van voetbalsupporters en optreden tegen agressie, diefstal en vandalisme, zoals graffiti. Bovendien moest de spoorwegpolitie voorlichting geven ter voorkoming van ongevallen op spoorwegovergangen. Een uitgebreid takenpakket.

Toch is sinds 1 januari 2013 de spoorwegpolitie helemaal opgeheven. De taken zijn ondergebracht bij de Dienst Infrastructuur van de landelijke Eenheid van de Nationale Politie. En dat werkt dus niet goed. Er is te vaak sprake van geweldsincidenten tegen spoorwegpersoneel. Daarom klinkt de roep om terugkeer van de Spoorwegpolitie, specifiek gericht op veiligheid op en rond het spoor.

Van een vriendelijke politieman, Maarten van Mierlo, kreeg ik in april 2021 een bijzonder object: een metalen rangonderscheiding van een brigadier van de spoorwegpolitie (rechts op de foto). Hierbij is in het normale brigadierslogo (links op de foto) de rijkskroon vervangen door het NS-logo. De andere politierangen hadden geen wijzigingen. Dit logo is gedurende een zeer beperkte periode gebruikt bij de Dienst Spoorwegpolitie van de KLPD (Korps Landelijke PolitieDiensten). De KLPD heeft bestaan van 1993 tot 2013. Spoorwegpolitie bestaat niet meer: het "spoor" valt tegenwoordig onder de dienst Infra van de Nationale Politie. Voor informatie over politierangen en bijbehorende rangtekens zie Wikipedia.

Logo's van de Nederlandse spoorwegpolitie, Ondersteunende taken (GVB), British Transport Police,
Bundespolizei Inspektion Essen, Spoorwegpolitie NMBS. Met dank aan www.4jees.nl.

Bij de spoorwegen is men gek op verkortingen. Of het een officiële verkorting was weet ik niet, maar de Spoorwegpolitie werd vaak aangeduid als Spopo. Een ongelukkig gekozen verkorting, die deed denken aan de Vopo, de beruchte Volkspolizei van de DDR, die onder andere de taak had om mensen die naar West-Duitsland wilden vluchten dood te schieten. En tijdens de Tweede Wereldoorlog was er de beruchte Gestapo (Geheime Staatspolizei). Toch interessant om te weten, als iemand het over 'Spopo' heeft.

Omstreeks 1968 heb ik een kleine discussie gehad met een Spopo die niet wist dat het fotografeerverbod van treinen was opgeheven.

Op 17 augustus 2007 ben ik op het station van Utrecht aangesproken door twee agenten die een melding hadden gekregen dat ik een NS-medewerkster op een Segway had gefotografeerd. Ik heb de agenten mijn mobiele telefoon laten zien, om ze ervan te overtuigen dat je daarmee geen foto's kunt maken.

Kort daarvoor (7 augustus) was in diezelfde stationshal journalist Brenno de Winter opgepakt door twee agenten, nadat hij een NS-medewerker op een Segway had gefotografeerd. Ze lieten hem pas weer gaan nadat de agenten de foto van zijn camera hadden gewist. Enkele weken daarna bood de politieleiding hem excuses en een schadevergoeding aan. Tevens zullen agenten betere instructies krijgen, waaronder het advies zich niet met civiele zaken te bemoeien.

Je kunt ook echt pech hebben. In de jaren zeventig is een Utrechtse journalist op het kantoor van de Spoorwegpolitie in elkaar geslagen, nadat hij op het station ergens een sticker had opgeplakt. De agenten hadden de radio hard aangezet om te voorkomen dat iemand zijn geschreeuw hoorde.

Een merkwaardige anekdote hoorde ik rond 1990 over een vrouw die bij de NS in een sollicitatieprocedure zat. Op een avond werd ze opgebeld door iemand van de Spoorwegpolitie, die geïnteresseerd was in de intieme relaties die zij er als alleenstaande vrouw al dan niet op nahield. Ik vermoed dat die man met zijn broek op zijn enkels zat tijdens dit gesprek, maar hij kan natuurlijk ook echt met zijn werk bezig zijn geweest.

Buitengewoon OpsporingsAmbtenaar (BOA)

Alle hoofdconducteurs zijn Buitengewoon OpsporingsAmbtenaar (BOA). Ze zijn te herkennen aan het BOA-insigne. Voor deze bevoegdheid hebben ze een opleiding gevolgd en een officieel examen gedaan. Elke vijf jaar vindt een hercertificering van de bevoegdheid plaats. De BOA-bevoegdheid houdt onder andere in dat men de mogelijkheid heeft om zwartrijders staande te houden om naar hun naam en adres te vragen en om een proces-verbaal op te maken.

Behalve BOA-bevoegdheid is er ook een geweldsbevoegdheid (GB). Deze is alleen geldig in combinatie met een BOA-bevoegdheid. De GB is te behalen na de opleiding RTGB (Regeling Toetsing Gewelds-beheersing). De GB-bevoegdheid wordt jaarlijks opnieuw gecertificeerd. Met deze bevoegheid mag een hc risicotreinen begeleiden en assistentie verlenen aan collega's die daar om vragen. In de opleiding leert men onder andere aanhoudings- en zelfverdedigingstechnieken.

Op 1 oktober 2008 waren er bij de spoorwegen 3198 BOA's, waarvan er 301 ook een GB hadden. (bron: 'Spoor', winter 2008)

... Nu draaide de conducteur zich naar mij en keek mij dreigend aan. "Mevrouw, u mag zich hier niet mee bemoeien." O nee? dacht ik. "Ik mag me hier wel mee bemoeien, ik ben ook klant. U kunt dit niet maken." De conducteur keek nog strenger: "Ik sommeer u uw mond te houden." Dit had nog nooit iemand tegen me gezegd. Ik vroeg: "Anders?" "Anders krijgt u een proces-verbaal..." Uit een Gevalletje ochtendhumeur.

Nijmegen, 30 juni 1969. Kever van de gemeentepolitie met arrestant. Tweede foto: Utrecht, 7 juni 2004. Auto's van het Korps Landelijke Politiediensten. De spoorwegpolitie is hierin opgegaan.

Hof, 2 september 1972. De kortste weg van het ene naar het andere perron is soms de duurste. Ik moest een boete van 10 Mark betalen aan de agent van de Bahnpolizei. Hij was wel uiterst vriendelijk; zo wachtte hij rustig tot ik klaar was met fotograferen. Dit was de eerste en enige boete die ik in het kader van de spoorweghobby heb gehad.

Een hondengeleider toont het nieuwe uniform van de Spoorwegrecherche. Let op de drollenvangers. Met zijn zwarte bouvier poseert hij op het perron van Rotterdam CS. Uit Nieuw Spoor, juni 1959.

Rotterdam CS, 27 mei 1972. Ontvangstcomité voor een gezelschap dat achter een P8 in Nederland rondreisde. Vanwege de betere zichtbaarheid zijn de zwarte politiehonden vervangen door witte.

Den Haag CS, 10 september 1977. Loc 23 023 van de SSN met een uit elf rijtuigen bestaande trein vol NVBS-leden. Gemoedelijk volk, maar de Spoorwegpolitie is toch nadrukkelijk aanwezig. Klik hier voor foto's van deze rit.

Utrecht, 23 juli 1989. Tijdens het jubileum NS150 pendelde de Blokkendoostrein tussen Utrecht CS en het Spoorwegmuseum, Rechts op deze foto's NMBS-stoomloc 12.004 met de Sinjoren-express naar Antwerpen. Ook te zien is een agent van de spoorwegpolitie die bezwaar komt maken tegen de door de fotograaf ingenomen positie.

Venlo, 30 april 2004. Bord boven het kantoor van de Koninklijke Marechaussee, die verantwoordelijk is voor de bewaking van onze grenzen. Vroeger kwamen ze in de trein je paspoort controleren als je de grens overging. Ook de douane (groen uniform) liep door de trein, om te vragen of je iets aan te geven had. Al deze functionarissen zijn verdwenen, net als de man of vrouw van de Grenswisselkantoren waar je in de trein je guldens voor Duitse marken kon wisselen.

Roosendaal, 4 juli 2004. In juli 1969 reisde ik met de trein van Luxemburg naar Hilversum. In Roosendaal werd ik met de andere reizigers naar een grote zaal geleid, waar de douane klaar stond om mijn schamele bezittingen - een fototoestel en wat uitgedroogde boterhammen - te inspecteren. Tegenwoordig kunnen drugskoeriers ongestoord passeren; de TGV stopt zelfs niet in Roosendaal.

Leiden, 12 november 2004. Dit bouwwerk, een ontwerp van architect Reijnders, kwam in 1996 gereed. Op het stationsplein staat een politieauto. Toen ik naar het station liep, werd ik door de agenten aangesproken: waarom maakte ik foto's? Ik legde uit dat stationsarchitectuur mijn grote passie is. En toen mocht ik doorlopen.

Frankfurt Flughafen, 15 augustus 2005. Dit station bestaat uit twee delen: het Fernbahnhof voor de langeafstandstreinen, en de ondergrondse perrons voor de regionale Schnellbahn. Ook is er een vliegveld. Vandaar de politieagenten met enorme machinegeweren. Dat is een geruststellend idee: bij onraad maaien ze in één salvo de hele stationshal neer. Maar je mag als onschuldige reiziger best wat voor je veiligheid overhebben...

Utrecht Centraal, 21 augustus 2006. Op het perron roken mag alleen in de buurt van een rookzuil. Wie op een andere plaats rookt riskeert een flinke boete. Deze regel geldt natuurlijk niet voor deze marechaussees. Die mogen overal op het perron roken, gewoon in uniform, onder diensttijd. Ik dacht eerst dat het politieagenten waren, maar een politieagent wees mij er in een vriendelijk mailtje op dat het marechaussees zijn.

Wat doen marechaussees eigenlijk in Utrecht? Die moeten toch de grenzen van ons landje bewaken? Maar er is wel een verklaring voor. Vroeger stapten de marechaussees in Emmerich op de trein naar Nederland, maar tegenwoordig stoppen de internationale treinen daar niet meer. Dus daarom stappen de marechaussees in Arnhem in de ICE, en kun je ter hoogte van Utrecht opeens "paspoortcontrole!" door de coupé horen bulderen. De drugskoeriers, mensensmokkelaars en andere boeven zijn natuurlijk al in Arnhem uitgestapt, voor zover ze zo dom waren om niet gewoon met de auto te gaan.

Helmond, 24 mei 2009. Twee agenten op een Segway in discussie met de eigenaar van een fout geparkeerde Porsche. De fotograaf werd wantrouwend bekeken, maar het fotograferen van politieagenten is niet verboden. Althans, in Nederland nog niet. In Groot-Brittannië is men in het kader van de terrorismebestrijding al weer een stap verder. Foto Ronald Hogenboom.

Zo kan het ook...

Op maandag 3 september 2007 liep ik 's ochtends over de nieuwe loopbrug van Rotterdam Centraal. Nadat ik een interessante foto van de remweerstanden van een Sprinter had gemaakt, zag ik twee agenten mijn richting oplopen. Ik dacht nee hè, toch niet weer gezeur aan mijn kop? Ik ben op weg naar een Belangrijke Vergadering. Maar de agenten groetten mij vriendelijk en zeiden: wat een mooi uitzicht, daar zijn wij ook blij mee! En toen liepen ze vrolijk verder. Net als ik.

In het Graphic Design Museum mag je eigenlijk niet fotograferen, maar ik was er nu toch. En aan een politiemotor kleven geen copyrights. Of eigenlijk toch wel. De diagonale strepen worden er namelijk niet willekeurig op geschilderd: daar zit een grafisch concept achter. Voor elk voertuig (politie, brandweer, ambulance, Rijkswaterstaat, Douane, Dienst Justitiële Inrichtingen) is een ontwerp op maat gemaakt door Gert Dumbar, in opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK), vandaar de term BZK-striping. Zelf je auto van dit soort strepen voorzien is verboden.

Alkmaar, 16 januari 2011. Vol gas over het perron! Foto Patrick Hinderink. Zie ook motormuis in actie.

Hilversum (station), 16 oktober 2010. U rijdt in een politieauto zonder zwaailichten over een fietspad. Mag dat? Foto Henk Koster. Antwoord: ja dat mag. De politie heeft namelijk altijd vrijstelling van de (meeste) verkeersregels, ook zonder zwaailichten. Dit in tegenstelling tot brandweer en ambulance die alleen vrijstelling hebben als ze met zwaailicht en sirene rijden. Als de politie zwaailicht en sirene voeren zijn ze een voorrangsvoertuig en moet je ze voorrang verlenen, dat hoeft niet als de toeters en bellen uit zijn.

Oudejaarsbrandjes in Hilversum

Ook in Hilversum hadden de hulpdiensten in de oudejaarsnacht van 2012 voldoende omhanden in de oudejaarsnacht. Lees erover op mijn weblog.

Snuf en Snuitje zijn paraat

Agent: bent u de vrouw op deze foto? Mijn zus: nee; ze lijkt ook veel ouder dan ik. Agent: ja, maar dit is een oude foto.

(Voorval in Hilversum, begin januari 2013. Mijn zus werd door twee agenten aangesproken.)

Spoorwegrecherche tijdens de Koude Oorlog

"In het begin van de jaren zestig, toen de koude oorlog op zijn hoogtepunt was en oprechte vrees bestond voor een inval door de Sovjet-Unie, werden talrijke NS-eigendommen op foto vastgelegd door de Spoorwegtrecherche. Op 1 februari 1961 vereeuwigde rechercheur Hauer in de Hoofdwerkplaats Tilburg dit voormalig 6000-voordraaistel."

Fotobijschrift op blz. 140 in het boek over de stoomlocserie 6000 van Paul Henken. Ze hadden het er maar druk mee, de mannen van de Spoorwegrecherche. Zelfs onderdelen van gesloopte stoomlocs werden fotografisch vastgelegd voor het geval de Russen zouden komen! Meer over de Koude Oorlog.

Apeldoorn, 23 oktober 2023. Twee politieauto's staan voor de Politieacademie. Links een Audi van de Landelijke Eenheid, dienst Infra (voorheen KLPD). Rechts een Volkswagen met een striping die afwijkt van de officiële kleuren: groen in plaats van blauw. De foto is gemaakt door politieagent Maarten van Mierlo. Hij schrijft: Het is een auto om aandacht te vragen voor duurzaamheid binnen de politie en het onderwijs. Een politieauto met groene striping is uniek. De politiekenmerken (striping, logo en uniform) genieten overigens bescherming en mogen eigenlijk niet aangepast of gekopieerd worden door derden. De auto knalt eruit en nodigt tot nader onderzoek uit en al snel wordt er ook plaats­genomen achter het stuur. Als de sleutel wordt omgedraaid, start de "Klimaat-Trip" en word je meegenomen in een film, maar met veel extra dimensies! Zie het als 4D. Het is confronterend en maakt duidelijk dat het niet goed gaat in de wereld; er is veel ondermijning en deze gaat gepaard met grove milieuvervuiling. Je kijkt door de politiebril, tijdens surveillance. Dit bijzondere object is mogelijk gemaakt door een samenwerking van politie met een projectgroep, met daarin ook social designers. De auto staat op het terrein van de Politieacademie en is vanaf de openbare weg te zien, maar is niet zomaar toegankelijk.

Speurders op het spoor. 75 jaar opsporingswerk bij de Nederlandse Spoorwegen. Door Peter de Lange. Uitgegeven door NS Beveiliging Services, Utrecht. ISBN 9071542971.

In het boek staat geen jaartal, maar na enig speurwerk ben ik tot de conclusie gekomen dat het in 1994 of 1995 is verschenen. De oudste vorm van wat later de Spoorwegpolitie is gaan heten dateert uit 1919.

vorige       start       omhoog